جمع و تألیف قرآن

در طول زمان، عنايت و توجه مسلمانان به قرآن بيش تر مي شد و مسلمانان تغييراتي در خط و رسم آن ايجاد مي كردند و در پايان قرن سوم بود كه رسم الخط قرآن به حد اعلاي زيبايي خود رسيد، مردم در نوشتن قرآن با خطوط زيبا و به كاربردن علايم و نشانه ها بر يكديگر پيشي مي گرفتند
اثری به دست نیامده است كه بر آشنایی عرب حجاز به كتابت و خط در گذشته دور دلالت داشته باشد آنان اندكی پیش از ظهور اسلام با خط و كتابت آشنا شدند. علت آن كه كتابت و خط در میان عرب حجاز رایج نبوده، زندگی بدوی آنان بوده است آنان همواره در حال كوچ كردن و رفت و آمد و یا جنگ و غارت به سرمی برده اند این قبیل اشتغالات، آنان را از تفكر درباره صنایع و از جمله كتابت كه از صنایع مدنیت و شهر نشینی است، باز می داشت، جز برخی از آنان كه به منظورتجارت به شام و عراق سفر می كردند،
ابن خطيب در جواب اين گفتار مي گويد: «وامصيبتا! آيا قرآن نيز همانند لگاريتم، طلسم، رمل، اسطرلاب، نجوم و علومي از اين قبيل است كه تصور مي كنند نفاست آن ها در اسراري است كه در آن ها نهفته و جز با كوشش و تلاش بسيار و پس ازگذشت زماني دراز نتوان بدان دست يافت؟
برخی از كسانی كه به ‌آداب و رسوم گذشته سخت پایبندند، تصوركرده‌ اند كه رسم‌الخط مصحف به دستور خاص پیامبر(ص) به همین گونه و شكل فعلی تدوین شده است و نویسندگان اولیه دخالتی در نحوه نوشتن كلمات نداشته اند و در پس این ناهنجاریهای نوشتاری، سری پنهان و حكمتی نهفته است كه جز خدا، كسی ازآن آگاه نیست.
ثعلبي در تفسير خود، ذيل آيه «ان هذان لساحران» 1 مي گويد: «عثمان گفت: در اين مصحف ناهنجاري هايي ديده مي شود كه هر عربي به زبان خود آن را صحيح ادا مي كند به عثمان گفتند: آيا آن را تغيير نمي دهي ؟ و به عبارت ديگر آيا تصحيح نمي كني ؟ او (از روي بي حالي يا سهل انگاري) گفت: لزومي ندارد، نه حلالي راحرام مي كند و نه حرامي را حلال».2 1. طه20: 63 طبق قرائت تشديد «ان». 2. محمد حسن مظفر، دلايل الصدق، ج3، ص 196.
النشر فی القراات العشر، ج1، ص 7.همان، ص 444. مصحف های عثمانی از نظر ترتیب سوره ها، نزدیك به مصحف هایی است كه صحابه نوشته بودند و بر همان شیوه، سوره های بزرگ مقدم بر سوره های كوچك ترتیب یافت حروف مصحف های عثمانی خالی از نقطه و علایمی بوده است كه اعراب كلمات را نشان می دهد این مصحف ها به احزاب و اعشار و اخماس، تقسیم بندی نشده بود و مملو از غلط های املایی و تناقض هایی در رسم الخط بوده است كه علت آن، ابتدایی بودن خطی است كه صحابه در آن زمان می شناخته اند مشخصات كلی مصحف ها به شرح ذیل است:
استاد زرقاني مي گويد: (هم اكنون دليل قاطعي بر وجود مصحف هاي عثماني دردست نداريم تا چه رسد به آن كه محل وجود آن را تعيين كنيم). درباره برخي از مصحف هاي تاريخي كه در كتاب خانه هاي مصر موجود است، گفته مي شود كه از مصاحف عثماني است ولي در صحت اين انتساب ترديد بسياراست، زيرا در اين مصاحف علايم و نقوشي مانند نشانه ها و علايم فصل و جدايي بين سوره ها و علايمي براي تعيين اعشار قرآن وجود دارد در حالي كه مي دانيم مصحف هاي عثماني از اين قبيل علايم و نشانه ها عاري بوده است.
در ابتداي امر عثمان تصور مي كرد يكي كردن مصاحف كار آساني است، لذاگروهي را براي انجام آن گردآورد كه شايستگي كافي نداشتند سرانجام به گروهي ديگر متوسل شد كه افراد لايق و باكفايتي چون سيد قرا و صحابي بزرگ ابي بن كعب در ميان آنان بود1 صحيفه هايي را نيز كه در عهد ابوبكر قرآن درآن ها ثبت شده و نزد حفصه بود طلب كرد حفصه در ابتداي امر از تسليم آن ها به عثمان خودداري كرد و شايد نگران آن بود كه از بين برود تا آن كه عثمان تعهد كرد كه آن ها را به وي بازگرداند و او نيز پس از اين تعهد، صحيفه هاي مذكور را در اختيارعثمان گذا 1. تهذيب التهذيب، ج1، ص 187 طبقات ابن سعد، ج3، قسمت 2، ص 62.
ابن حجر مي گويد: «گويا در ابتدا، كار با زيد و سعيد بود، چه عثمان پرسيد: كدام بهتر مي نويسند؟ گفتند: زيد سپس پرسيد: كدام فصيح ترند؟ گفتند: سعيد آن گاه گفت: سعيد املا كند و زيد بنويسد1سپس اضافه مي كند: به افرادي نيازداشتند كه مصحف ها را به تعدادي كه بايد به مناطق مختلف فرستاده شود، بنويسند و افراد مذكور را اضافه كردند و براي املا از ابي بن كعب كمك گرفتند».2 1. فتح الباري، ج9، ص 16. 2. فتح الباري، ج9، ص 16 طبقات ابن سعد، ج3، قسمت 2، ص 62 ابن حجر عسقلاني، تهذيب التهذيب في اسما الرجال، ج1، ص 187.
همان گونه كه گفته شد دوره پس از درگذشت پيامبر(ص) دوره جمع آوري قرآن به شمار آمده است بزرگان صحابه بر حسب دانش و شايستگي خود به جمع آوري آيات و مرتب كردن سوره هاي قرآن دست زدند و هر يك آن را در مصحف خاص خود گرد آوردند برخي كه خود از عهده اين كار برنمي آمدند، از ديگران مي خواستندتا مصحفي براي آنان استنساخ كنند و يا آيات و سوره هاي قرآن را در مصحفي براي آنان گرد آورند به اين ترتيب و با گسترش قلم رو حكومت اسلامي، تعداد مصحف هارو به فزوني گذاشت با افزايش تعداد مسلمانان نياز به نسخه هايي از قرآن نيز بيش ترمي شد چه اين كتاب تنها دستور آسماني بود كه مسلمانان، تمام جوانب زندگي خود