امام علی در قرآن

دوران زندگاني علي بن ابي طالب(ع) در پرتو همجواري با شخص اوّل اسلام ـ حضرت محمد(ص) ـ از كودكي تا بزرگسالي و به تبع آن رشد و اعتلاي روحي و فكري در نزد ايشان و برخورداري از انفاس قدسي و تعاليم نبوي؛ همچنين ايفاي نقش تاريخي و حسّاس و سرنوشت ساز حضرت علي(ع) در مقاطع مختلف از دوران پر فراز و نشيب رسالت پيامبر اسلام(ص)، سبب بوجود آمدن فضايل و مناقب خاص و ويژه اي در وجود ايشان گرديد كه بعد از پيامبر(ص)، به عنوانِ شخص دوم عالم اسلام شناخته شد؛ و در اين خصوصيات كسي هم تراز و هم پايه با ايشان نبوده است.
 گنجينه‏هاى گرانقدر تمدن و فرهنگ يك كشور در آثار باستانى، نوشتار علمى و پديده‏هاى كهن آن به چشم مى‏خورد. و انديشمندان فرهنگى جامعه از جمله يادگاران ماندگار يك مرز و بوم و يا آيين به شمار مى‏روند كه گاه ارزش يكى از آنان، برتر از تمامى آثار و بناهاى تاريخى محسوب مى‏شود. فرهنگنامه‏ها، دايرة المعارف‏ها، و يا كتابهاى مقدس و آسمانى مردم، آينه‏اى شفاف در معرفى چنين الگوهاى شايسته به ديگران بوده و بيانگر ويژگيهاى روحى، ارزشهاى معنوى و يا حماسه‏هاى كم نظير و گاه بى‏نظير هستند.
پيش‏گفتار؛ قرآن كريم اساس معارف مسلمانان به شمار می آيد. از اين رو جا دارد در سال پيروي عملي از سيره امام علي عليه ‏السلام سيماي قرآن ناطق را در كتاب نور و هدي مشاهده كنيم. شيوه رايج در اين باره نقل روايات فضايل امام عليه السلام به ترتيب آيه ها و يا احيانا با محور قرار دادن ارزشهاي امام عليه السلام است و چون به اين سبك آثار فراواني هست1 و بهتر است از كارهاي تكراري پرهيز و به تحقيقات افزوده شود؛ بي هيچ ادعايي2 سخناني در اين زمينه از بزرگان نقل و بررسي می شود شايد مفيد و مؤثر افتد.
چكيده اشاره قرآن كريم به فضيلت و ولايت امام علي (ع) تصريح كرده است. مفسران و انديشمندان شيعه و نيز برخي از مفسران و علماي اهل سنت به شرح اين آيات پرداخته و دلالت آنها را به عظمت و جايگاه رفيع امام علي (ع) مسلم دانسته اند. عظمت امام علي (ع) همواره مورد توجه تعداد زيادي از انديشمندان اهل سنت قرار گرفته به طوري كه علماي شيعه معمولاً براي اثبات ولايت امام (ع) از منابع اهل سنت بهره جسته اند، سپس با نقد و بررسي نظرات آنان دلايلي بر ولايت و فضيلت امام علي (ع) اقامه كرده اند. مقاله پيش رو نيز بر همين روال و به روش كتابخانه اي به بيان ديدگاه امام فخر رازي در اين باره پرداخته و سپس به نقد و بررسي آراي وي مي پردازد.
بشر براى پيمودن راه سعادت و گام نهادن در طريق عبوديت و پيشرفت معنوى و رسيدن به كمالات انسانى كه مهم‏ترين هدف خلقت جنيان و انسان‏ها از نگاه قرآن است.(1) هميشه محتاج راهنمايان و پيشوايانى بوده‏اند تا آنان را در راه دستيابى به اين هدف والاى الهى يارى رسا نند و آن‏چه موجب رشد و ترقى معنوى و رسيدن به اين هدف است را به او تعليم دهند و او را از آن چه سبب انحراف و گمراهى و سقوط مى‏گردد بازدارند و در نهايت تشخيص راه حق از باطل و هدايت از ضلالت را به وى بشناسانند.
در اين مقاله سعى شده ‏است  با استناد به شواهدى از لغت و احاديث و آيات ثابت  شود كه مفاد آيه‏ شريفه‏ «ولايت» در خصوص ولايت على(علیه السلام) به معناى جانشينى او پس از پيامبر است و اين مفاد هيچ منافاتى با سياق آيه ندارد.