آداب احسان و نیکی در قرآن؛ سوره لقمان ، آیات 3 الی 5
اوصاف نیکوکاران[ لقمان، آیات 3 الی 5]
هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنينَ (3)الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ (4)أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5)
[كه] هدايت و رحمتى براى نيكوكاران است(3)آنان كه نماز برپا مى‌دارند و زكات مى‌دهند و هم ايشانند كه به آخرت يقين دارند(4)آنان بر هدايتى از جانب پروردگارشان استوارند و هم ايشان رستگارانند(5)(بهرام پور)
1-اطیب البیان (ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ اما هدايتش به بهترين راهها و آسانترين و محكمترين آنها هدايت مي فرمايد چنانچه مي فرمايد إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ (اسرى آيه 9) و اما رحمتش همين بشارتها كه در قرآن خداوند بيان فرموده كه جامع جميع سعادات دنيوى و اخروى و نجات از جميع مهالك نشئتين است اما بهره بردارى او لِلْمُحْسِنِينَ است چنانچه مي فرمايد وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً (اسراء آيه 82) و محسن مقابل مسيء است و محسن كسى را گويند كه عقائدش حسن باشد اخلاقش حسن باشد اعمال و افعالش حسن باشد و مسيء مفادا با ظالم يكيست كه ظالم بدين، ظالم بغير، ظالم بنفس، عقائد بد، اخلاق بد، افعال بد، تماما سيئست كه فرمود وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً. سپس صفات
محسنين را در آیه بيان مي فرمايد كه محسنين كيانند
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ (4)
كسانى هستند كه بر پا مي دارند نماز را و اداء م يكنند زكاة را و آنها بآخرت و قيامت آنها يقين دارند.
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ كه اهم فرائض الهيه است: «الصلاة عمود الدينمعراج المؤمن،..........
وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ زكاة به نه چيز تعلق مي گيرد: غلات اربعه: گندم، جو، خرما و كشمش.
...........
وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ البته كسى كه يقين بآخرت داشته باشد در مقام تدارك آن بر مي آيد بلكه مثل زيد بن حارثه ميشود كه گفت «اصبحت موقنا و صداى نغمه هاى بهشت و زفير جهنم را مي شنوم و اشخاص بهشتى و جهنمى را مى بينم و بايد بجميع ضروريات قيامت معتقد باشد كه مكررا ذكر شد.
[سوره لقمان (31): آيه 5]
أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5)
اينها بر هدايت هستند از جانب پروردگارشان و اينها آنهايى هستند كه رستگار شدند.
أُولئِكَ عَلى هُدىً تعبير بعلى كه براى استعلاء است شامل جميع انحاء هدايت مي شود كه تمام آنها را بدست آورده اند يعنى هيچگونه لغزشى در امر دين نداشتند چه درباره علميات از عقايد حقه و معرفت باحكام دينيه عمليه و اخلاقيه و عمليات قدمى بر خلاف آن برنداشته و بتمام دستورات آن عمل كرده.
..........
وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ فلاح رستگاريست و رستگارى صدق نمي كند بر كسى كه كوچكترين عقوبتى و بليتى داشته باشد.
2-تفسیر المیزان(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
و وصف المحسنين بإقامة الصلاة و إيتاء الزكاة اللتين هما العمدتان في الأعمال و بالإيقان بالآخرة و يستلزم التوحيد و الرسالة و عامة التقوى، كل ذلك مقابلة الكتاب للهو الحديث المصغي إليه لمن يستمع لهو الحديث.و وصف المحسنين بإقامة الصلاة و إيتاء الزكاة اللتين هما العمدتان في الأعمال و بالإيقان بالآخرة و يستلزم التوحيد و الرسالة و عامة التقوى، كل ذلك مقابلة الكتاب للهو الحديث المصغي إليه لمن يستمع لهو الحديث.
3-ترجمه تفسیر المیزان(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
، و نيز آن را توصيف كرد به دو وصف" هدى" و" رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ" تا صفت حكيم بودن قرآن را تكميل كند، پس قرآن به سوى واقع و حق هدايت مى كند، و به واقع نيز مى رساند، نه مثل لهو الحديث كه انسان را از مهمش باز داشته، و به واقعى نمى رساند، و نيز قرآن رحمت است، نه نقمت تا از نعمت باز بدارد.
آن گاه محسنين را توصيف و معرفى نموده به اين كه نماز مى خوانند و زكات مى دهند، كه دو ركن مهم عملند، و به اين كه داراى ايقان به آخرتند، و معلوم است كه يقين به آخرت مستلزم يقين به توحيد و رسالت و همه شرايط و مراحل تقوى نيز هست، و همه اين توصيفها كه براى كتاب كرده در مقابل لهو الحديث است، و دارد به كسى كه گوش به لهو الحديث مى دهد، مى گويد: به اين حقايق گوش كن، نه به لهو
4-تفسیر مخزن العرفان(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
وهُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ (هدى) مصدر و حال است براى آيات، هدايت و رحمت دو صفت ديگرى است از اوصاف قرآن يعنى در حالى كه آيات قرآن هدايت و رهنما و رحمت است براى نيكوكاران.
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ را به صفت از اوصاف حميده معرّفى فرموده:
1- نيكوكاران كسانى خواهند بود كه نماز را بپاى مي دارند و در امر نماز مداومت و استقامت دارند.
2- نيكوكاران كسانى مي باشند كه زكاة مال خود را بفقراء و مستمندان مي دهند.
3- نيكوكاران كسانى هستند كه بمعاد و عالم آخرت يقين دارند (واو) در (و هم) حاليّه است و مرجع (هم) محسنين مي باشند اشاره به اينكه اين دو عمل كه صلاة و زكاة باشد در صورتى انسان را در تعداد نيكوكاران بشمار مي آورد كه از روى ايمان و يقين بمعاد واقع گرديده باشد.يقين مراتبى دارد و مرتبه دانى و پست آن (علم اليقين است) هيچ عملى بدون آن مثمر ثمر نخواهد گرديد و يقين قطعى بآخرت و معاد علاماتى دارد كه بپاى داشتن نماز با تمام اجزاء و شرائط داخلى و خارجى آن يكى از علامات يقين بآخرت بشمار مي آيد و چنين است عطاء نمودن ذكاة كه آنهم علامت ديگرى خواهد بود. و تخصيص دادن اين دو عمل را (بمحسنين) براى اهميت آن است كه يكى راجع بزحمت بدنى است و ديگر مالى زيرا كه انسان باين دو چيز كه آسايش بدن و كثرت مال باشد خيلى علاقه مند است و كسى كه از روى خلوص مداومت بر اين دو عمل نمايد معلوم مي شود كه بآخرت يقين دارد.
أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (اولئك) اشاره است بكسانى كه داراى اين اوصاف سه گانه باشند بپاى داشتن نماز و عطاء كردن زكاة و يقين بآخرت و اين اشخاص از طرف پروردگارشان از هدايت شدگان و رستگارانند ظاهرا تكرار (اولئك) و نيز ضمير (هم) براى تأكيد و اهميت اين سه مطلب است
5-تفسیر نمونه(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
آيه بعد هدف نهايى نزول قرآن را با اين عبارت بازگو مى كند:" اين كتاب حكيم مايه هدايت و رحمت براى نيكوكاران است" هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ
" هدايت" در حقيقت مقدمه اى است براى" رحمت پروردگار"، چرا كه انسان نخست در پرتو نور قرآن حقيقت را پيدا مى كند و به آن معتقد مى شود، و در عمل خود آن را به كار مى بندد، و به دنبال آن مشمول رحمت واسعه و نعمتهاى بى پايان پروردگار مى گردد.
پذيرش حق، مرحله ايمان و مرحله عمل، و قرآن در اين سه مرحله به ترتيب مايه" هدايت" و" بشارت" و" رحمت" است (دقت كنيد).*** آيه بعد محسنين را با سه وصف، توصيف كرده، مى گويد:" آنها كسانى هستند كه نماز را بر پا مى دارند، زكات را ادا مى كنند، و به آخرت يقين دارند" (الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ).
پيوند آنها با خالق از طريق نماز، و با خلق خدا از طريق زكات، قطعى است و يقين آنها به دادگاه قيامت انگيزه نيرومندى است براى پرهيز از گناه و براى انجام وظائف.*** و در آخرين آيه مورد بحث عاقبت و سرانجام كار" محسنين" را چنين بيان مى كند:" آنها بر طريق هدايت پروردگارشان هستند، و آنها رستگارانند" (أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ).
جمله" أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ"، از يك سو نشان می دهد كه هدايت آنها از طرف پروردگارشان تضمين شده است، و از سوى ديگر تعبير" على"، دليل بر اين است كه گويى هدايت براى آنها يك مركب راهوار است، و آنها بر اين مركب سوار و مسلطند.
و از اينجا تفاوت اين" هدايت" با هدايتى كه در آغاز سوره آمده روشن مى شود، چرا كه هدايت نخستين همان آمادگى پذيرش حق است، و اين هدايت برنامه وصول به مقصد مى باشد.
ضمنا جمله أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ كه طبق ادبيات عرب، دليل بر حصر است، نشان مى دهد كه تنها راه رستگارى، همين راه است، راه نيكوكاران، راه آنها كه با خدا و خلق خدا در ارتباطند، و راه آنها كه به مبدء و معاد ايمان كامل دارند.
6-تفسیر الکاشف (ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ و هم الذين يطلبون الحق و يعملون به لأنه حق، و لا ريب ان القرآن هدى و رحمة لكل من أخلص للّه و للحق، أما الذين أعمت المطامع قلوبهم فهم الداء الذي لا دواء له إلا الاستئصال
7-ترجمه تفسیر الکاشف(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ. مراد از محسنين كسانى هستند كه حق را جستجو و به خاطر حق، بدان عمل مى كنند. ترديدى نيست كه قرآن براى هركس كه به خدا و حق اخلاص مند باشد، هدايت و رحمت است. امّا كسانى كه آزها دلهايشان را كور كرده است، گرفتار دردى مى باشند كه هيچ دارويى ندارد، مگر اينكه ريشه كن شود.
8-تفسیر نور(ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
1-نيكوكاران، آمادگى پذيرش حقّ را دارند. «هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ»
2- نيكوكار كسى است كه هم به مسائل اقتصادى توجّه دارد و هم به مسائل معنوى. لِلْمُحْسِنِينَ الَّذِينَ يُقِيمُونَ ... يُؤْتُونَ
3- نيكوكاران از هدايتهاى الهى برخوردارند. «أُولئِكَ عَلى هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ»
4- توفيق كارهاى خير، لطف خداوند است. لِلْمُحْسِنِينَ ... هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ
5- اقامه نماز و پرداخت زكات، زمينه ى بهره گيرى از هدايت قرآن را فراهم مى سازد. الَّذِينَ يُقِيمُونَ ... وَ يُؤْتُونَ ... أُولئِكَ عَلى هُدىً
6- رستگارى، مخصوص كسانى است كه اهل نماز، زكات و يقين به آخرت باشند. «أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
9-تفسیر مخزن العرفان (ذیل آیات 3 الی 5 سوره لقمان)
هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ (هدى) مصدر و حال است براى آيات، هدايت و رحمت دو صفت ديگرى است از اوصاف قرآن يعنى در حالى كه آيات قرآن هدايت و رهنما و رحمت است براى نيكوكاران.
جستجو
دیگر سایت های موسسه
