احکام در قرآن؛ نماز
اگرچه در قرآن کریم کلمۀ “صلاة” به معنای دعا هم استعمال شده است،[۱] ولی در آیاتی؛ مانند آیۀ ۱۱۴ سورۀ هود که می فرماید: “وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْل” به معنای اصطلاحی آن یعنی نماز آمده است. البته نماز نیز شامل دعا و تسبیح است.
اوقات نماز در قرآن
آیاتی که دربارۀ اوقات نمازهای واجب روزانه است، در چند سوره قرآن وارد شده و به چند دسته تقسیم می شوند. در آیۀ ۲۳۸ سورۀ بقره،[۲] تنها اشاره به وقت یک نماز دارد؛ نماز وسطى که در این آیه آمده است، طبق تفسیر صحیح، همان نماز ظهر است.[۳] گاهى اشاره به وقت سه نماز از نمازهاى پنج گانه کرده؛ مانند آیۀ ۱۱۴ سورۀ هود که می فرماید: “وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْل”، که “طرف النهار” اشاره به نماز صبح و مغرب و “زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ” اشاره به نماز عشا است.[۴] گاهى اوقات هر پنج نماز را اجمالا بیان مى کند که آیۀ ۷۸ سورۀ اسراء آن را بیان می کند. در این آیه می فرماید: “نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکى شب [نیمه شب] برپا دار و همچنین قرآن فجر [نماز صبح] را چرا که قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است”.
قرآن و تعداد رکعات نماز
قرآن کتابی است که بر طبق اقتضای ساختار خود، معارف (احکام، عقاید و تاریخ و…) را به گونۀ اختصار و کلی بیان کرده و تفصیل و تفسیر آن را بر عهدۀ پیامبر اکرم (ص) نهاده است. پیامبر اکرم (ص) نیز با دستور الاهی این مقام را پس از خود به ائمۀ معصومین (ع) از اهل بیت واگذار کردند؛ زیرا از نظر قرآن پیامبر (ص) دارای چهار منصب الاهی است:
٫۱ منصب تلقی وحی و دریافت پیام الاهی که در آیات فراوانی[۵] به آن اشاره شد.
٫۲ منصب ابلاغ وحی و ابلاغ پیام الاهی.[۶]
٫۳ منصب تبیین وحی و تفسیر پیام الاهی.
پیامبر (ص) باید آیات قرآن کریم را برای مردم تفسیر کند تا مردم بتوانند مراد خدا را در آیات قرآن بفهمند. قرآن کریم در مورد منصب تبیین وحی می فرماید: “ما این ذکر [قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آن چه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شاید اندیشه کنند”.[۷]
٫۴ منصب اجرای قرآن و پیاده کردن احکام و دستورات الاهی. با وفات پیغمبر (ص) دو منصب از مناصب چهارگانه پیامبر (ص) یعنی “تلقی و ابلاغ وحی” نیز از میان جامعه رخت بر بسته است، ولی دو منصب دیگر پیامبر “تبیین وحی” و “اجرای احکام الاهی” باقی است. براساس حدیث ثقلین که مورد اتفاق شیعه و اهل سنت است[۸] و روایات متعدد دیگر این دو منصب برای ائمه (ع) ثابت است.[۹]
منصور بن حازم می گوید به امام صادق (ع) عرض کردم من با مردمی مناظره کرده و به وی گفتم پیغمبر (ص) حجت خدا بوده و از دنیا رفته است، حجت بعد از پیغمبر (ص) کیست؟ گفتند قرآن حجت بعد از پیغمبر (ص) است، وقتی به قرآن نگاه کردم دیدم قرآن به گونه ای نازل شده که هر قومی اعم از زندیق، حروری و مرجئی می تواند به نفع مذهب خود از قرآن استدلال نماید، لذا فهمیدم که قرآن نیاز به قیّمی دارد که تمام تفاسیر آن را آگاه باشد و چون چنین شخصی را در بین مردم، غیر از علی بن ابی طالب (ع) نیافتم گواهی دادم که علی (ع) مفسر و قیّم قرآن بوده و بعد از حضرت نیز فرزندان حضرت به ترتیب حسن (ع) حسین (ع) علی بن الحسین (ع) و … مفسر و قیّم قرآن هستند.[۱۰]
پس از این روایات به دست می آید که قرآن معارف را به طور مجمل و خلاصه بیان کرده و تفسیر و تبیین آن را بر عهدۀ معصومین (ع) نهاده است. در مورد نماز نیز قضیه به همین منوال است؛ چرا که قرآن کریم در موارد متعددی[۱۱] از اصل وجوب نماز بحث کرده و نیز در مورد اوقات نمازهای پنج گانه بحث کرده است و می فرماید: نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکى شب [نیمه شب] برپا دار و هم چنین قرآن فجر [نماز صبح] را چرا که قرآن فجر، مشهود (فرشتگان شب و روز) است.[۱۲]
در هر صورت اصل مسئلۀ نمازهای یومیه در قرآن بیان شده، اما تفصیل و جزئیات و بیان عدد رکعات آن بر عهدۀ قرآن ناطق که معصومین (ع) هستند، گذاشته شده است. پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) ائمه (ع) با عمل و گفتار خود تعداد رکعات نماز را بیان کردند. به عنوان نمونه یک روایت را در این جا نقل می کنیم:
مرحوم شیخ طوسی (ره) در کتاب تهذیب از فضیل بن یسار از امام صادق (ع) روایت می کند که حضرت فرموده اند: تعداد رکعات نماز واجب (یومیه) و نافلۀ آن ۵۱ رکعت است که ۱۷ رکعت آن، واجب و ۳۴ رکعت مستحب است.[۱۳].
پی نوشت:
[۱] به عنوان نمونه در این آیه خداوند می فرماید: “وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ” که کلمۀ “صلاتک” به معنای “دعا” آمده است. توبه، ۱۰۳٫ نک: طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۲۶۶، کتابفروشی مرتضوی، تهران، ۱۳۷۵ ش.
[۲] “حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی”.
[۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۲، ص۲۲۳، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴٫
[۴] همان، ص ۲۲۳٫
[۵] مثل بقره، ۲۵۲؛ آل عمران ۵۸ و ۱۰۸ ؛ جاثیه ۹؛ قصص، ۳٫
[۶] نجم، ۳ و ۴٫
[۷] أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُون. نحل، ۴۴٫
[۸] صحیح ترمذی، ج ۵، ص ۶۲۱٫
[۹] اصول کافی، ج۱، ص ۱۹۲، ح۳٫
[۱۰] وسائل الشیعة، ج ۱۸، باب ۱۳۱، ص ۱۳۳۰٫
[۱۱] قرآن کریم در ۸۲ آیه از مسئله نماز یاد می کند، مثل آیات ۳، ۴۳، ۴۵، ۸۳ بقره و بقره، ۱۱۰، ۱۲۵، ۱۵۳، ۱۷۷، ۲۳۸، ۲۷۷ و سوره های دیگر قرآن.
[۱۲] اسراء، ۷۸٫
[۱۳] تهذیب الاحکام، شیخ طوسی (ره)، ج ۲، کتاب الصلاة، باب اول، ح ۲٫
جستجو
دیگر سایت های موسسه
