ترجمه قرآن

1.قرآن كتاب هدایت

بی‌تردید و به حكم عقل و تأیید نقل،بشر برای پیمودن راه سعادت و دستیابی به كمال مطلوب خویش و بهره‌مندی از الطاف خداوندی و دوری از خسران و زیان اخروی، نیازمند دین و شریعت است و آخرین شریعت الهی برای بشر دین مبین اسلام است، و سزاوار است كه همه با آغوش باز از اصول و فروع آن استقبال كنند و برنامه‌های سعادت بخش آن را در زندگی فردی و اجتماعی خویش به كار بندند.همچنین برای شناخت قانون و شریعت اسلام منابعی وجود دارد كه اصیل‌ترین و اصلی‌ترین آن قرآن كریم است.

قرآن گنجینهٔ پایان ناپذیر علوم الهی و اصول و فروع دینی و مجموعه‌ای سرشار از حقایق و معارفی است كه خداوند به جامعهٔ بشری ارزانی داشته كه در سایهٔ عمل به آنها به رستگاری دنیا و آخرت دست خواهند یافت.

2.ضرورت ترجمهٔ قرآن

این كتاب آسمانی و حقایق الهی در قالب زبان عربی از منبع وحی نازل شده و زبان عربی چنان كه معلوم است فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین زبان‌هاست كه خدای متعال بدان وسیله با بشر سخن گفته است؛اما از طرفی همین زبان، دیواری است محكم میان علوم و معارف این كتاب عزیز و میان كسانی كه از دانستن آن محرومند، و از طرفی همهٔ بشریت مكلّف به آگاهی مطلق یا نسبی از این كتاب آسمانی هستند و پیام حیات بخش آن باید به گوش جهانیان برسد.از این رو نیاز به ترجمه پیدا می‌شود.

ترجمهٔ قرآن مجید به هر زبانی كه باشد گشودن راهی است وسیع برای صاحبان آن زبان به سوی معارف الهی و علوم قرآنی و رهنمایی آنان به اصول و فروع و مفاهیم عالیهٔ این كتاب الهی.و ازاین راه اهمیت و عظمت آن روشن شده، معلوم می‌گردد كه ترجمهٔ قرآن كریم از پاك‌ترین و مقدس‌ترین راه‌های خدمت به آستان قرآن و دین اسلام است؛زیرا معانی نهفته در قرآن كریم حقایقی است ارزنده كه بدون پوشش الفاظ قابل شناسایی نیست و اهل هر زبانی آن را جز در لباس و پوشش خویش نمی‌شناسند و این مترجم است كه با توانایی و دقت و فكر سلیم و قابلیت خویش،راه آشنایی با معارف قرآنی را به روی تشنگان آن می‌گشاید و آنان را از آبشخور قرآنی سیراب می‌سازد، و چه خدمتی از این ارزنده‌تر! و از همین بیان به دست می‌آید كه ترجمهٔ قرآن كریم بر هر كه توانایی و شایستگی لازم آ ن را داشته باشد واجب كفایی بلكه واجب عینی است.

3. معانی ترجمه

ترجمه كلمه‌ای رباعی و به معانی مختلفی است؛از جمله به معنای شرح حال اشخاص است و كتاب‌هایی كه در شرح احوال بزرگان نوشته شده به كتاب‌های تراجم مشهور است.

معنای دیگر ترجمه كه مورد نظر ماست نقل و برگردان لغت از زبانی به زبان دیگر است كه زبان اول را «اصل و مترجم» و زبان دوم را «فرع و مترجم الیه یا مترجم به» و به تعبیر دیگر، زبان اول را «زبان مبدأ» و زبان دوم را «زبان مقصد» گویند.

4.شرایط مترجم قرآن

مترجم قران كریم حداقل باید دارای شرایط زیرباشد:
1) اطلاع وسیع و لازم از ادبیات زبان عربی كه زبان مبدأست؛یعنی لغت، صرف و نحو، معانی و بیان و بدیع و سایر علوم ادبی آن زبان.
2) اطلاع وسیع و لازم از زبان مقصد و تسلط لازم بر ادبیات آن زبان.
3) آگاهی از معانی و مفاهیم آیات و سوره‌ها به گونه‌ای كه معنا و مراد آیه را در حدود برخی از تفاسیر بداند،زیرا صِرف برگرداندن لغتی به لغت دیگر با عدم توجه به مقصود، كافی نیست بلكه سبب خطا و اشتباه می‌گردد.
4) بهره‌مندی قابل توجهی از علم فقه و احكام شرعی؛زیرا قریب به پانصد آیه از آیات، دربارهٔ احكام فرعی شرعی است و نكاتی نیز در آیه‌های دیگر موجود است كه مورد استفاده در فقه قرار می‌گیرد.
5) آشنایی تا حد وسیعی به اخبار و احادیث اهل بیت (ع) كه در شرح و تفسیر، اطلاق و تقیید و تعمیم آیات الهی وارد شده، چه آنكه آنان خاندان وحی‌اند و اهل خانه آشناترند به امور خانه تا دیگران.و طبق ادلّه قطعی، روایات صحیح و معتبری كه از معصومین صادر شده صلاحیت تخصیص عمومات كتاب و تقیید مطلقات و توضیح مبهمات و تبیین متشابهات آن را دارند، و تمسّك به ظواهر آیات در مقابل اخبار معتبره و بی‌اعتنایی به آن اخبار،امری است باطل و مبنی بر طرح و كنار نهادن حجیت گفتار اهل بیت(ع)، در صورتی كه آیهٔ: ما اتاكم الرّسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا(حشر،59/7) اخذ به گفتار پیامبر و آنان كه جانشینان بر حق اویند واجب است، و حداقل مفاد حدیث ثقلین حجّیت قول آنهاست.پس باید در عمل به كتاب خدا، عِدل آن را نیز منظور داشت و جمع بین الدلیلین نمود.
6) از لوازم موفقیت مترجم، تأمل در ترجمه‌های انجام شده توسط دیگر مترجمان محترم است، زیرا بسا هست كه در فكر برخی از آنان، ترجمه و توضیحی نسبت به كلمه و آیه‌ای آمده كه بسیار متین و مورد غفلت دیگران است.بنابراین برای مترجمی كه خود استعداد ترجمه دارد مانعی در استفاده از تعابیر دیگران نیست و باید از تجربه‌های آنان استفاده نماید.

5. ترجمهٔ حاضر و مزایای آن

چند سال پیش به توفیق خدای بزرگ، به فكر افتادیم كه قرآن كریم را به طرز خوب و مطلوبی به چاپ رسانده و حداكثر به قیمت تمام شده در اختیار علاقمندان قرار دهیم.از این جهت نیاز به ترجمه‌ای مناسب و متین و دارای شرایط مربوطه پیدا كردیم ولی به ترجمهٔ مورد نظر دست نیافتیم.بدین سبب بر آن شدیم كه به توفیق حضرت حق، خود ترجمه ‌ای و سپس تفسیری متناسب روز بنگاریم.پس با توكل به فرستندهٔ این كتاب كریم و توسل به مقام والای آورندهٔ آن، كار را شرو ع كردیم و پیش نویس ترجمه در مدت هفده ماه و با تجدید نظر در مدتی قریب به سه سال پایان یافت.

برای ویراستاری این ترجمه، متصدی طبع آن،ما را به سوی نعمت غیرمترقبه ‌ای هدایت نمود؛یعنی فاضل كم نظیر در فنّ خویش،عالمی مشمول عنایات ازلی،جناب آقای حسین استاد ولی ـ ایّده الله ـ را معرفی كرد و ما ایشان را مردی بزرگوار و بصیر در ادبیات عرب و علوم قرآنی یافتیم و این نعمت بزرگ را شكر كردیم؛ایشان نیز این زحمت عظیم را پذیرفتند و ویراستاری این اثر را به سرعت و دقت انجام دادند،و اینك این هدیهٔ بسیار قابل را به حضور عاشقان قرآن كریم تقدیم می‌داریم.

بی شك مدعی آن نیستیم كه این ترجمه از حیث فن برگردان بی‌عیب و اشكال است،لیكن می‌توان گفت كه صدها نكتهٔ ادبی،تاریخی،اعتقادی، فقهی، اخلاقی و تمثیلی در آن به كار رفته كه درترجمه های دیگر نیست و البته به گونه‌ای است كه عنوان ترجمه تغییر نیافته است.

نیز باید اشاره كنیم كه چون قرآن مجید «حمّال ذو وجوه» است یعنی بسیاری از كلمات یا جملات و آیاتش تحمّل چند معنا را دارد و ظاهر آنچه در اخبار آمده كه «قرآن دارای چند بطن است» اشاره به همین تعدد و كثرت معانی است؛از این جهت در این ترجمه گاهی در ترجمهٔ یك كلمه یا یك آیه چند معنا دیده می‌شود و این همان معانی احتمالی است، لكن در صورت متضاد بودن معانی، معنای دوم یا سوم با كلمهٔ «یا» و در صورت متضاد نبودن آنها با كلمهٔ «و» آمده است.

نكتهٔ دیگر آنكه واوهای عطف كه در اول برخی آیات هست و پس از حرف استفهام قرار گرفته در ترجمه ذكر گردیده و مثلاً میان «آلم یَرَوا» و «اَو لَم یَروا» فرق گذاشته شده، و همچنین واوهای عطف به محذوف، محذوف آنها ذكر گردیده است.

نكتهٔ دیگر آن كه مطالب اضافه شده چه به عنوان جملات تكمیلی و چه به عنوان شرح،همه یكدست در پرانتز آورده شده و خوانندگان گرامی و هوشمند، خود موارد مذكور را از یكدیگر تشخیص خواهند داد.

6. سخن آخر

به هر حال، این ترجمه را ـ كه خوشبختانه مراحل مقدمه نویسی و چاپ آن با سالروز بعثت گرامی پیامبر اكرم(ص) مصادف گردیده و آن را به فال نیك می‌گیریم ـ به حضور اصحاب فهم و دقت و عاشقان معارف قرآنی و صاحبان بیان و قلم فرسایان پیرامون این نسخهٔ آسمانی اهدا می‌كنیم؛و هر چند كه معانی و معارف آن بسیار پر ارزش و غیر قابل خدشه است،ولی لباس‌ها و پوشش‌های آن بافته و دوختهٔ این ناچیز است. از این رو خدشه و اشكال و تنبیه به خطا و اشتباه از جهت لفظ و بیان معنا، مورد انتظار بوده،اهدای هر عیب و نقصی به نویسنده منّتی قابل تقدیر و تشكر است و منتظر آنیم.

نویسنده : آیت‌اللّه علی مشكینی