ناصر خسرو از شاعران شیعۀ قرن پنجم است و به همراه حافظ و رودکی جزء سه شاعری می باشد که کل قرآن را حفظ بوده و از آیات قرآن برای اثبات ادعای خویش در شعرش استفاده کرده است.
وی در امور دینی سخت گیر و جدّی بود و شعر او نیز در راه گسترش عقاید دینی است، به همین دلیل بیشتر از شاعران دیگر به قرآن و حدیث توجّه کرده است. او حکیمی است الهی و در الهیات و آیات قرآن نظراتش قابل توجه است.
ناصر خسرو ایام جوانی را در عیش و نوش گذرانده بود؛ امّا در چهل سالگی خوابی دید و براثر آن از کارهای بد دست کشید و به سوی مکّه روانه شد و زندگانی معنوی تازه ای را آغاز کرد.
ناصر خسرو از شیوه های مختلفی برای استفاده از قرآن در اشعارش استفاده می کند، از جمله:
اشاره به داستان های قرآنی، مثل داستان خلقت آدم و سجده نکردن شیطان بر او داستان حضرت نوح و داستان های دیگر.
در این قسمت، ناصر خسرو بیت های که در آنها به سوره ای یا آیه ای از قرآن اشاره شده، آورده است.
ناصر خسرو به معنی و باطن بیشتر توجّه دارد و ظاهر و خواندن آن را به تنهایی کافی نمی داند، او بر این باور است که سخن خداوند همانند مشک است و معنی آن مثل بوی آن است. همان طور که قدر و ارزش مشک به بویش می باشد، ارزش و احترام قرآن نیز در معنای آن می باشد.
مشـک باشد لفـظ و معنی بـوی او مشک بی بو ای پسر خاکستر است
او بهره گیری از قرآن را مشروط به پاک بودن دل می داند و می گوید:
قفل از دل بردار و قرآن رهبر خود کن تا راه شـناسی و گشـاده شـودت در
از مهم ترین ویژگی شعر ناصر خسرو که با پشتوانۀ قرآنی است هشدارهای کوبنده و بی پروای شاعر می باشد که انسان گنهکار را می ترساند؛ امّا گاهی با توسل و تکیه بر نویدهای خدا در قرآن به بندگان مخلص، رحمت و نعمت خداوند را بشارت می دهد.
ایزد زی خویـش همـی خواندت ای شـده مغرور زمیـن و زمـان
مفهوم مصرع اوّل بر گرفته از آیۀ 25 سورۀ یونس می باشد: «والله یدعو الی دار السلام...»
فـرد ازین خـواب چو آگـه شـوی سـود نـداردت فـروش و زیـان
پیام بیت، هشداری است به کسانی که در دنیا عمر را به خواب غفلت می گذرانند و برای فردای خود خیری نمی اندوزند.
چون قیامت شود می بینند که فرصتشان پایان پذیرفته، عاقبتشان تباه شده و فریاد و خروششان نیز سودی ندارد. هشداری که در این آیۀ قرآنی آمده است: «فیومئذٍ لا ینفع الذین ظلموا معذرتهم ولاهم یستعتبون»؛ در آن روز عذرخواهی ستمگران سودشان ندهد و عذرشان پذیرفته نشود. (سورۀ روم، آیۀ 57)
خدایـت یـکی را به ده وعـده کرد بـده گرنـداری بـه دل در خلـل
اینکه خداوند وعده کرد، که یک خوبی را ده پاداش دهد، الهام گرفته از این آیه است: «من جاء بالحسنة فله عشر امثالها»؛ هر کس یک نیک بیاورد، برای اوست ده پاداش. (سوره انعام، آیه 160)
آن دان به یقین که هر چه کرده ستی امـروز به محـشر آن فـرا خوانـی
بیت، هشداری می دهد که ای انسان! بدان که آنچه امروز در دنیا انجام می دهی، همه را در قیامت در نامۀ اعمال خویش می بینی که الهامی است از آیۀ: «وکل انسان الزمناه طائره فی عنقه ونخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً. اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا»
سرنوشت هر کس را به گردن او آویخته ایم، و در روز قیامت برای هر کس کارنامه ای بیرون آوردیم که آن را گشوده یابد [وگوییم] کارنامه ات را بخوان، امروز حسابرسی خودت برای تو بس است.» (سوره اسراء، آیۀ 13 و 14)
نویسنده : ملیحه ارزانی