آداب دوست و دوستیابی در قرآن؛ سوره نساء، آيه 25

[سوره النساء: آيه 25] [1]
«وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ». [2]

و هر که از شما توان مالی ندارد که با زنان آزاد مومن ازدواج کند ،از کنیزان با ایمان که در اختیار دارید (ازدواج)کند و خدا به ایمان شما داناتر است ،همه از یکدیگرید ،پس آنها را با اجازه کسانشان به همسری خود دراورید و مهرشان را به شیوه ای نیکو بدهید، به شرط آنکه پاکدامن باشند نه  زناکار  ونه رفیق گیر پنهانی.پس چون شوهردار گردیدند،اگر مرتکب فحشا شوند مجازاتشان نصف زنان آزاده است. این {ازدواج} برای کسی ازشماست که از مبتلا شدن به فحشا بیم دارد، و صبر کردن برای شما بهتر است،خداآمرزنده ای مهربان است.(بهرام پور)

 
1- آلاء الرحمن في تفسير القرآن

…. فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ....

مُحْصَناتٍ قد أقدمن على الزواج للإحصان على الشريعة و سنة الرسول (ص) غَيْرَ مُسافِحاتٍ و قاصدات للزنا و اتباع الشهوات وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ الخدن الخليل و الصاحب و المراد هنا الاختصاص بخلته و صحبته للزنا. و قيل ان المراد تزوجوهن حال كونهن عفائف غير زانيات في العلن و السر. و الأول أظهر فَإِذا أُحْصِنَّ بضم الهمزة و كسر الصاد كما هو القراءة المتداولة المعهودة بين المسلمين و عليها اكثر السبعة حتى عاصم في غير رواية أبي بكر عنه. فلا يناسبها تفسير الإحصان بالإسلام لأن الإسلام من فعلهن الصادر منهن لا واقع من غيرهن عليهن. … .

2- أطيب البيان في تفسير القرآن

[سوره النساء (4): آيه 25]
وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (25)
و كسانى كه تمكن ندارند كه نكاح كنند زنهاى آزاد از مؤمنات را پس از كنيزان مؤمنات ازدواج نمايند و همين ظاهر ايمان كافيست لازم نيست بباطن آن پى بردن چون خدا داناتر است بايمان شما و كنيز با حرة از جهت اينكه از اولاد يك پدر و مادريد و از جهت ايمان متساوى هستيد كه مفاد بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ است ولى در نكاح كنيزان بايد باذن صاحبان آنها باشد كه بدون اذن حكم زنا دارد و بايد مهر آنها را بطور متعارف پرداخت و بايد كنيزان معففات باشند كنيزهاى زانيه نباشند و رفيق در خفاء نگرفته باشند و پس از تزويج اگر كنيز زنا داد بايد نصف حد زانيه كه پنجاه جلده باشد بر او جارى كرد و اين تزويج كنيزان براى كسانيست كه ميترسند كه اگر تزويج نكنند از شدت شبق و شهوت بزنا بيفتند و اگر بتوانند خود دارى كنند و تزويج كنيزان را نكنند براى آنها بهتر است و خداوند آمرزنده و مهربان است.
اين آيه شريفه راجع بتزويج كنيزان است و اين دستورات ارشادى است اغلب آنها…

9- جمله مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ صفت فتيات است يعنى عفيفه باشند غير از زانيات و نه كنيزانى كه رفيق اتخاذ كردند و در سر سر نزد هم ميروند و اين هم زنا است. لكن زانيه اطلاق بر فاحشه ميشود كه علنا زنا را شغل و كسب خود قرار داده.
و مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ زنانى را گويند كه همه جا و در نزد همه كس نميروند بلكه رفقاى خصوصى دارند و مخصوصا در دوره جاهليت فواحشى بودند كه آنها را ذوات الاعلام ميگفتند هر كه صد خواهان داشته باشد يك علم بالاى درب خانه‏اش نصب ميكرد اگر دويست بودند دو علم اگر بيشتر بود اعلامى نصب، مثل سميه مادر زياد و مرجانه مادر عبيد اللَّه و اشباه آنها.
(تنبيه)
يكى از اهل ضلال در تحريف نمودن سوره حمد اين نحو قرائت كرده غير المغضوب عليهم و غير الضالين و اين جمله بخوبى رد او را ميكند كه خداوند عطف بر غَيْرَ مُسافِحاتٍ را (و لا متخذات اخدان قرار داده و نفرموده (غير متخذات اخدان)…. .

 
3- البرهان فى تفسير القرآن

قوله تعالى:
وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ- إلى قوله تعالى- مِنَ الْعَذابِ .
2284/ [2]- العياشي: و قال محمد بن صدقة البصري: سألته عن المتعة أليس هي بمنزلة الإماء؟
قال: «نعم، أما تقرأ قول الله: وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ إلى قوله:
وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ، فكما لا يسع الرجل أن يتزوج الأمة و هو يستطيع أن يتزوج الحرة، فكذلك لا يسع الرجل أن يتمتع بالأمة و هو يستطيع أن يتزوج بالحرة»…..
__________________________________________________
2- تفسير العيّاشي 1: 234/ 90
              

…

2305/ [23]- و قال علي بن إبراهيم، في قوله تعالى: وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ: أي لا تتخذها «2» صديقة.
______________________________
(23)- تفسير القمّي 1: 136.

(2) في المصدر: لا يتخذها

4- التبيان فى تفسير القرآن

قوله تعالى:
وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (25)

…..

و قوله:
«مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ» يعني بالعقد عليهن، دون السفاح معهن، «وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ» و قد بينا الفرق بين الخدن و السفاح فيما مضى، و الخدن هو الصديق يكون للمرأة، يزني به سراً، كذا كان في الجاهلية، و السفاح ما ظهر منه، و كان فيهم من يحرم ما ظهر من الزنا، و لا يحرم ما خفي منه، ذكر ذلك ابن عباس، و غيره من المفسرين. و خدن الرجل و خدينه صديقه.

5-روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن

....

و قوله: فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَ‏، بر ايشان نكاح بندى‏ «8» به دستورى خداوندانشان‏ «9». و در آيت‏ «10» دليل است بر آن كه عقد بر پرستاران‏ «11» درست [نباشد] «12» الّا به اذن خداوندان.
وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَ‏، و به ايشان دهى‏ « «13»» مزدشان، يعنى مهرشان. و مراد آن است كه به خداوندان ايشان‏ «14» دهى‏ «15»، براى آن كه او مالك نفس خود نيست، او ملك غيرى است، منافعى كه از او حاصل آيد بر وفق شرع خواجه‏يش‏ «16» را باشد. و قوله:
بِالْمَعْرُوفِ‏، يعنى بر آن قرار كه عقد بر آن‏ «17» بسته باشى‏ «18» بى بخسى‏ «19» و نقصانى، و گفته‏ اند: رابح بى مطلى و عشوه ‏اى.
______________________________
(8). مر، تب: بنديد.
(9). وز، مر: تب: خداوند ايشان.
(10). آج، لب، فق، مر: و آيت.
(11). آج، لب، فق، مر: عقد پرستاران.
(12). اساس: ندارد، با توجّه به وز و ديگر نسخه بدلها افزوده شد.
(15- 13). مر، تب: دهيد.
(14). آج، لب، فق، مر: خداوندانشان.
(16). مر، تب: خواجه‏اش.
(17). مر: عقد بر ايشان.
(18). مر، تب: باشيد.
(19). آج، لب، فق، مر: بى رنجى.

و قوله: مُحْصَناتٍ‏، يعنى مزوّجات معقودا عليهنّ، به زنى كرده ايشان را به عقد نكاح. غَيْرَ مُسافِحاتٍ‏، نه زنا كننده، يعنى به زنى نه به «زنا، و نصب او بر حال است. وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ‏، و نه آن كه ايشان كسى را به دوست گيرند. و «أخدان» جمع خدن باشد، و آن صديق باشد. در جاهليّت پرستاران دوست گرفتندى، و خويشتن را از ديگران منع كردندى مگر از او.
زجّاج گفت: اين فرق است بين المسافحات و المتّخذات أخدانا.

6- تفسير الصافي

….

و في التهذيب ما يقرب منه وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ بغير مطل و ضرار و نقصان مُحْصَناتٍ عفائف غَيْرَ مُسافِحاتٍ غير مجاهرات بالزنا وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ اخلاء في السر فَإِذا أُحْصِنَّ بالتزويج و قرئ بفتح الهمزة و الصاد فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ زناء فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ يعني الحرائر مِنَ الْعَذابِ يعني الحد كما قال تعالى وَ لْيَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ.

7-  تفسير الكاشف

….

(مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ). أي عفيفات غير زانيات بصورة علنية، كالمومس، (وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ) أي و لا بصورة سرية، كالتي تختص بصديق في الخفاء.

8-مخزن العرفان

.....

فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ چند شرط در نكاح كنيز مقرّر گردانيده: 1- آنها را باذن ولى و صاحبشان بگيريد. 2- (وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ) كابين و مهر آنها را بقدر معمول و متعارف بدهيد. 3- از كنيزان عفيف نيكوكار اختيار كنيد نه كنيز زناكار بى‏عفت.
4- از آن كنيزانى نباشند كه دوست پنهانى ميگيرند چنانچه عادت جاهليت چنين بوده كه مرد زن را از روى هواى نفس دوست ميگرفت و با او رفاقت مينمود و زن مردى را بهمين طريق دوست ميگرفت و آيه نهى نموده كه چنين زنانى و كنيزانى را بزنى نگيريد.

9-مجمع البيان في تفسير القرآن

…

«مُحْصَناتٍ» أي عفائف يريد تزوجوهن عفائف «غَيْرَ مُسافِحاتٍ» أي غير زوان و قيل معناه متزوجات غير زانيات و قد قرئ «مُحْصَناتٍ» و محصنات بفتح الصاد و كسرها على ما مر ذكره في الآية الأولى «وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ» أي أخلاء في السر لأن الرجل منهم كان يتخذ صديقة فيزني بها و المرأة تتخذ صديقا فتزني به و روي عن ابن عباس أنه قال كان قوم في الجاهلية يحرمون ما ظهر من الزنا و يستحلون ما خفي منه فنهى الله عن الزنا سرا و جهرا فعلى هذا يكون المراد بقوله «غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ» غير زانيات لا سرا و لا جهرا.

10- ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن

.....

مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ: با آنها كه پاكدامن بوده، اهل زنا نيستند، ازدواج كنيد برخى گفته‏اند: يعنى زنان شوهر دارى كه زنا نمى‏كنند. اين كلمه «محصنات» بفتح صاد و كسر آن هر دو قرائت شده است.
وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ: و همچنين بطور مخفيانه رفيقى براى خود انتخاب نكرده‏اند چه برخى از مردان بطور مخفيانه با زنى دوست مى‏شدند و زنا مى‏كردند و همچنين زنان.
ابن عباس گويد: مردمى در جاهليت بودند كه زناى آشكار را حرام مى‏شمردند ولى زناى پنهان را جايز مى‏دانستند. خداوند از زناى آشكار و پنهان هر دو منع فرمود بنا بر اين: غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ يعنى آن زنانى كه از زناى آشكار و پنهان خوددارى مى‏كنند.

11- الميزان فى تفسير القرآن

….

قوله تعالى: «فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ» إلى قوله: «أَخْدانٍ» المراد بالمحصنات العفائف فإن ذوات البعولة لا يقع عليهن نكاح، و المراد بالمسافحات ما يقابل متخذات الأخدان، الأخدان جمع خدن بكسر الخاء و هو الصديق، يستوي فيه المذكر و المؤنث و المفرد و الجمع، و إنما أتى به بصيغة الجمع للدلالة على الكثرة نصا، فمن يأخذ صديقا للفحشاء لا يقنع بالواحد و الاثنين فيه لأن النفس لا تقف على حد إذا أطيعت فيما تهواه.
و بالنظر إلى هذه المقابلة قال من قال: إن المراد بالسفاح الزنا جهرا و باتخاذ الخدن الزنا سرا، و قد كان اتخاذ الخدن متداولا عند العرب حتى عند الأحرار و الحرائر لا يعاب به مع ذمهم زنا العلن لغير الإماء.

12- ترجمه الميزان

….

" فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ" مراد از كلمه (محصنات) زنان عفيف است، زيرا زنان شوهردار قابل نكاح كردن نيستند، و مراد از مسافحات معنايى مقابل جمله (متخذات اخدان) است، و كلمه (أخدان) جمع كلمه (خدن) به كسره خا است، كه به معناى دوست است و اين كلمه مذكر و مؤنثش و مفرد و جمعش يكسان است، يعنى هم به دوست مذكر خدن گفته مى‏شود، و هم به دوست مؤنث هم به جماعت دوستان خدن گفته مى‏شود و هم به يك فرد، و اگر در مورد بحث به صيغه جمع آمده، براى اين بود كه در دلالت بر كثرت و زيادى تصريح داشته باشد، و بفهماند وقتى كسى به منظور فحشا و زنا كردن دوستى مى‏گيرد، به او و به مثل او قناعت نمى‏كند، چون نفس آدمى حريص است، اگر قرار باشد خواست نفس را بر آورد، و آن را اطاعت كند حتما دوستان زيادى براى فحشا مى‏گيرد.
بنا بر اين وقتى كلمه (مسافحات) در مقابل كلمه (متخذات اخدان) قرار گرفته، معلوم مى‏شود اين دو يك معنا ندارد، آن مفسرى هم كه گفته: مراد از سفاح زناى علنى، و مراد از گرفتن دوست، زناى پنهانى است به همين مقابله نظر داشته، چون مساله دوست‏ گيرى در بين عرب، حتى در بين زنان آزاد و زنان برده آنان متداول بوده و مردم كسى را به اين جهت ملامت و مذمت نمى ‏كردند ولى به خاطر زناى علنى با زنان آزاد ملامت مى‏ كردند.

13- تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين

….

فَانْكِحُوهُنَ‏ پس بخواهيد كنيزان را بِإِذْنِ أَهْلِهِنَ‏ بدستورى خداوند ايشان چه ايشان مملوك ديگرى‏اند وَ آتُوهُنَ‏ و بدهيد بكنيزان نكاح كرده شده‏ أُجُورَهُنَ‏ مزدهاى ايشان يعنى مهرهاى ايشان را باذن اهل ايشان بآنها رسانيد و حذف اذن اهل بجهت تعدد ذكر آنست و يا بدهيد بموالى ايشان مهور ايشان را بحذف مضاف و قرينه حذف آن علم است بآنكه مهر از آن سيد است زيرا كه عوض آن حق او است پس واجب باشد اداء آن باو بِالْمَعْرُوفِ‏ بنيكويى يعنى بدون مطل و ضرار و نقصان‏ الْمُحْصَناتِ‏ حالست از مفعول فانكحوهن يعنى نكاح كنيد كنيزان را در حالتى كه اين كنيزان نگاهدارنده فروج خودند غَيْرَ مُسافِحاتٍ‏ نه زنا كنندگان بآشكارا وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ‏ و نه فرا گيرندگان دوستان بپنهانى گويند فرق ميان مسافحات و متخذات اخدان عموم و خصوص است چه مسافحات در سر و جهر است و اتخاذ اخدان در سر فقط از ابن عباس مرويست كه در جاهليت زناى علانيه را حرام ميدانستند و زناى سر را حلال حقتعالى باين آيه نهى زنا كرد بس‏ …. .

14- تفسير نمونه

تفسير: ازدواج با كنيزان
....
فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ ولى" اين ازدواج بايد به اجازه مالك، صورت گيرد" و بدون اجازه او باطل است و تعبير از مالك به اهل اشاره به اين است كه نبايد آنها با كنيزان خود همچون يك متاع رفتار كنند بلكه بايد همچون سرپرست يك خانواده نسبت به- فرزندان و اهل خود، رفتارى كاملا انسانى داشته باشند.
وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ از اين جمله استفاده مى‏شود كه بايد مهر متناسب و شايسته‏اى براى آنها قرار داد، و آن را به خود آنان داد، يعنى" مالك مهر" خود كنيزان خواهند بود، اگر چه جمعى از مفسران معتقدند كه آيه محذوفى دارد و در اصل" آتوا مالكهن اجورهن":" مهر آنها را به مالكان آنها بپردازيد" بوده است، ولى اين تفسير با ظاهر آيه موافق نيست اگر چه بعضى از روايات آن را تاييد مى‏كند. ضمنا از ظاهر آيه استفاده مى‏شود كه بردگان نيز مى‏توانند مالك اموالى گردند كه از طرق مشروع به آن دست يافته‏اند.
و از تعبير "بالمعروف" (بطور شايسته) بر مى‏آيد كه نبايد در تعيين مهر آنها، ظلم و ستمى بر آنان شود بلكه حق واقعى آنها طبق معمول بايد ادا گردد.
مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ يكى ديگر از شرائط اين ازدواج آن است كه كنيزانى انتخاب شوند كه مرتكب عمل منافى عفت، نگردند خواه به صورت آشكار بوده باشد (غير مسافحات) و يا به صورت انتخاب دوست پنهانى (و لا متخذات اخدان) «1».
__________________________________________________
1-" اخدان" جمع" خدن" در اصل به معنى دوست و رفيق است، اما معمولا به- افرادى گفته مى‏شود كه با جنس مخالف خود، ارتباط نامشروع و پنهانى برقرار مى‏سازند و نيز بايد توجه داشت كه" خدن" هم بر" مرد" و هم بر" زن" در قرآن مجيد اطلاق شده است.
                        تفسير نمونه، ج‏3، ص: 350
در اينجا ممكن است اين سؤال پيش آيد كه با نهى از زنا با تعبير" غَيْرَ مُسافِحاتٍ" نيازى به نهى از گرفتن دوست پنهانى (اخدان) نبوده است.
ولى با توجه به اينكه جمعى در جاهليت عقيده داشتند كه تنها زناى آشكار ناپسند است اما انتخاب دوست پنهانى مانعى ندارد!، روشن مى‏ شود كه چرا قرآن مجيد به هر دو قسمت تصريح كرده است.

15- نور

وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (25)
و هر كس از شما، كه توانايى مالى ندارد تا با زنان آزادِ باايمان ازدواج كند، پس از كنيزانِ با ايمانى كه شما مالك آنيد، (به زنى بگيرد) و خداوند به ايمان شما داناتر است.همه از يكديگريد، پس (نگوييد: كه من آزادم و تو كنيز. و) با اذن صاحبانشان آن كنيزان را به همسرى درآوريد و مهريه نيكو و به ‏طور شايسته به آنان بدهيد، به شرط آنكه پاكدامن باشند، نه اهل فحشا و نه اهل دوست گرفتن‏هاى پنهانى. پس آن گاه كه كنيزان، صاحب همسر شدند، اگر مرتكب زنا شوند، كيفرشان نصف كيفر زنانِ آزاد است. اين (نوع از ازدواج،) براى كسانى از شما رواست كه از (رنج و فشار بى‏ همسرى و) افتادن به گناه و زنا بر خود بترسد، با اين همه، صبر كردن (و ازدواج نكردن با كنيزان) برايتان بهتر است و خداوند بخشنده و مهربان است.                      

نكته ‏ها:
چنان كه در نكته ‏هاى آيه قبل گفته شد، مراد از «الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ» در اين آيه، زنان آزاد است. زيرا در مقابل آن، «فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ» بكار رفته كه به معناى كنيزان است. قرآن در جاى ديگر نيز در مورد كنيزان، واژه‏ى «فتيات» را بكار برده و مى ‏فرمايد: «لا تُكْرِهُوا فَتَياتِكُمْ عَلَى الْبِغاءِ» «1» كنيزان خود را برارتكاب زنا اجبار نكنيد.
كلمه‏ «أَخْدانٍ»، جمع «خدن» به معناى دوست و رفيق است، امّا معمولا در مورد كسانى به كار مى ‏رود كه ارتباط با آنها به صورت پنهانى و براى امور نامشروع است.
اين كلمه در مقابلِ «مُسافِحاتٍ» بكار رفته كه به معناى كسانى است كه زناى آشكار و علنى دارند.

پيام‏ها:
....

13- شرطِ بقاى ازدواج، پاكدامنى، دورى از فحشا و روابط نامشروع است.
مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ ____________________________________________
(1). نور، 33.

16- تفسير نور الثقلين

189- في تفسير على بن إبراهيم «وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ» اى لا يتخذها صديقة، قوله: فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ يعنى به العبيد و الا ماء إذا زنيا ضربا نصف الحد، فان عادا فمثل ذلك و ان عادا فمثل ذلك حتى يفعلوا ذلك ثماني مرات ففي الثامنة يقتلون، قال الصادق عليه السلام و انما صار يقتل في الثامنة لان الله رحمه أن يجمع عليه ربق الرق وحد الحر.