آداب احسان و نیکی در قرآن؛ سوره نحل، آیه 30

سعادت در احسان [سوره نحل،آیه 30 [1]]

وَ قيلَ لِلَّذينَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا خَيْراً لِلَّذينَ أَحْسَنُوا في‏ هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقينَ [2] (30)

و به كسانى كه تقوا پيشه كردند گفته شود: پروردگارتان چه نازل كرد؟ گويند: خير و خوبى. براى آنها كه در اين دنيا نيكى كردند پاداش خوبى است، و سراى آخرت حتما بهتر است، و سراى پرهيزكاران نيكوست(بهرام پور)

جزئیات آیه  [1]

1-تفسیر الکاشف (ذیل آیه 30 سوره نحل)

(لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ).... قيل: بل هي من كلام المتقين، و انها بدل من خير. و المعنى واحدعلى التقديرين، و هو ان اللّه سبحانه يجزي المحسنين خيرا في الدنيا، و لو بالذكر الجميل (وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ) من نعيم الدنيا المشوب بالهمّ و الكدر، و المحدود كما و كيفا

2-ترجمه تفسیر الکاشف (ذیل آیه 30 سوره نحل)

للَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ.... آن اين‏كه خداوند نيكوكاران را در دنيا پاداش نيكو مى‏ دهد، هرچند اين پاداش عبارت از يادكرد به نيكى باشد. وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ.

3-تفسير نمونه (ذیل آیه 30 سوره نحل)

تفسير: سرنوشت پاكان و نيكان‏
در آيات گذشته اظهارات مشركان درباره قرآن و نتائج آن را خوانديم، اما در آيات مورد بحث، اعتقاد مؤمنان را با ذكر نتائجش مى‏ خوانيم:
نخست مى‏ گويد:" هنگامى كه به پرهيزگاران گفته مى‏ شود پروردگار شما چه چيز نازل كرده است؟ مى‏ گويند خير و نيكى" (وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا خَيْراً).
......... در آيه مورد بحث نتيجه اظهارات مؤمنان به اين صورت بيان شده است:" براى كسانى كه نيكى كردند در اين دنيا نيكى است" (لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ).
جالب اينكه" حسنة" كه پاداش آنها همانند خير كه" اظهار" آنها بوده، مطلق گذاشته شده است و انواع حسنات و نعمتهاى اين جهان را در بر مى ‏گيرد، اين پاداش دنياى آنها است، سپس اضافه مى‏ كند" سراى آخرت از اين هم بهتر است، و چه خوبست سراى پرهيزكاران"؟

(وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ).
باز در اين تعبير به كلمه" خير" و جمله" لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ" برخورد مى ‏كنيم كه هر دو، مطلقند با مفهوم گسترده‏ شان، و بايد هم چنين باشد چرا كه پاداشها، بازتابهايى هستند از اعمال انسانها، در كيفيت و كميت آنها!.

4-تفسیر نور(ذیل آیه 30 سوره نحل)

1- قضاوت حق، نياز به روح پاك و پرهيزكار دارد. لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ... قالُوا خَيْراً
2- قرآن در يك كلمه معرّفى مى‏شود، (خير، خوبى، مايه ‏ى نيكى وسعادت. يك كلمه بجاى صد كلمه) «قالُوا خَيْراً» دعوت قرآن، دعوت به خير و نيكى است.
3- نيكوكاران، در هر دو جهان به نيكى مى ‏رسند. «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ»
4- پاداش الهى، متناسب با عمل انسان است. لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا ... حَسَنَةٌ، لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ... دارُ الْمُتَّقِين‏

5-مخزن العرفان (ذیل آیه 30 سوره نحل)

(لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الخ) جايز است تفسير باشد براى قول او (خَيْراً) و جايز است كه ابتداء كلام باشد (وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ) مخصوص بمدح محذوف است يعنى هر آينه خوب است جايگاه پرهيزكاران.
بيان آيه پس از آنكه خداى سبحان بيان نمود (در آيه 23) سخن كافرين را در آنچه بر پيمبرش نازل گردانيده از پى آن قول مؤمنين را بيان نموده و گفته شد بكسانيكه پرهيزكار گرديدند پروردگار شما چه چيز نازل گردانيده در پاسخ گفتند خدا خير و خوبى نازل گردانيد زيرا كه قرآن تمامش شفاء و هدايت است (لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ) جايز است كه ابتداء كلام باشد از خداى تعالى و در معنى براى نيكوكاران در همين دنيا نيكى است براى مكافات اعمال آنها و آن ثناء و مدح است بر زبانهاى مؤمنين و هدايت و توفيق آنها است بر نيكى كردن (وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ) يعنى آنچه از ثواب در آخرت بآنها مي رسد بهتر است از آنچه در دنيا بآنها ميرسد و جايز است كه تمام اينها از كلام متّقين باشد و (حسن) و (زجّاج) هر دو وجه را جايز دانند. (مجمع البيان)

6-تفسير مجمع البيان(ذیل آیه 30 سوره نحل)

«ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا خَيْراً»
أي أنزل الله خيرا لأن القرآن كله هدى و شفاء و خير «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ» و يجوز أن يكون هذا ابتداء كلام من الله تعالى معناه للمحسنين في هذه الدنيا حسنة مكافاة لهم و هي الثناء و المدح على ألسنة المؤمنين و الهدى و التوفيق للإحسان «وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ» أي و ما يصل إليهم من الثواب في الآخرة خير مما يصل إليهم في الدنيا و يجوز أن يكون الجمع من كلام المتقين و أجاز الحسن و الزجاج كلا الوجهين‏
 و قوله «وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ» أي و الآخرة نعم دار المتقين الذين اتقوا عقاب الله بأداء فرائضه و اجتناب معاصيه و قيل معناه و لنعم دار المتقين الدنيا لأنهم نالوا بالعمل فيها الثواب و الجزاء عن الحسن و قيل معناه و لنعم دار المتقين‏

7-ترجمه تفسير مجمع البيان(ذیل آیه 30 سوره نحل)

وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا خَيْراً: به آنان كه از شرك و معصيت، پرهيز كردند، گفته مى ‏شود: پروردگار شما چه نازل كرده است؟ گويند: خير، زيرا قرآن، سراسر هدايت و شفا و خير است.
لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ: ممكن است اين جمله، آغاز كلام خداوند باشد، نه دنباله كلام پرهيزكاران. يعنى: براى نيكوكاران در اين دنيا نيكى است، تاپاداش آنها باشد. يعنى نتيجه نيكوكارى، هدايت و توفيق است.
وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ: اما پاداشى كه در آخرت، به آنها داده می ‏شود، بهتر از پاداش دنيوى ايشان است. ممكن است همه اين مطالب، از گفتار متقين باشد. 
وَ لَنِعْمَ دارُ الْمُتَّقِينَ: مردمى كه با اداى واجبات و اجتناب از محرمات، تقوى پيشه كردند، نيكوخانه‏ اى دارند.
حسن گويد: يعنى مردم متقى در دنيا خانه خوبى دارند، زيرا عملى در آن انجام مى ‏دهند كه موجب پاداش و خز است.