ریا و اثرات سوء آن

ریا از جمله بیماری های قلبی و نفسانی است که به دلیل آثار سوء فردی و اجتماعی، در آیات و روایات، بسیار مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است.

ریا مشتق از رؤیت، به معنی دیدن است و در اصطلاح اخلاقی، به معنای طلب مقام و منزلت در قلوب مردم با نشان دادن اعمال خوب و تظاهر می باشد.در واقع ریا کار درصدد است که با تظاهر به اعمال نیک، در دلهای مردم خود را جا کند و مورد توجه آنان باشد.در آیات شریفە قرآن، به اقسام ریا، نشانه های ریا کار و سرنوشت این افراد اشاره شده است و در روایات معصومین(علیهم السلام) نیز از این بیماری، به عنوان عارضه ای مهلک نام برده شده که سرانجام به شرک منتهی می گردد.

نشانه های مشخص ریاکار

آن طور که از روایات برداشت می شود، ریاکاری نشانه هایی دارد که با آن علایم، می توان عمل مخلصانه را از عمل ریا کارانه باز شناخت.از نظر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) چهار نشانە اصلی ریا کار به شرح زیر است:
1. در حضور دیگران خود را بر اطاعت خدا حریص نشان می دهد.
2. در تنهایی، سستی و تنبلی می ورزد.
3. در هر کاری شیفته ستایش است.
4. در ظاهر سازی می کوشد.
و از امیرمؤمنان علی(علیه السلام) نیز روایت شده که ریاکاران سه نشانه دارند:وقتی مردم را می بینند، بهجت و نشاط داشته و آنگاه که تنهایند، کسالت دارند و دوست دارند در جمیع امورشان، ثنا و ستایش شوند.

مصادیق ریا در قرآن

ریا کاران در آیاتی از قرآن کریم مورد نکوهش قرار گرفته اند.اهم آیات بر حسب نوع اعمالشان در قرآن عبارتند از:

1.انفاق مال از روی ریا:

در این خصوص در سورە بقره آیە 264 آمده:ای کسانی که ایمان آورده اید، صدقه های خود را با منت و آزار، باطل مکنید، مانند کسی که مالش را با خودنمایی به مردم، انفاق می کند و به خدا و روز باز پسین ایمان ندارد…
و آیه 266 همین سوره، انفاق کنندگان ریاکار را به سوختن درختان باغی تشبیه می کند که در اثر گردباد، آتش می گیرند و نابود می شوند.و این چنین عمل ریاکار، بی ثمر مانده و باریا، عملش تباه می گردد.

2.خارج شدن از سرزمین خود به قصد ریا:

در سورە شریفە انفال (آیە 47) عمل ریا کارانه منافقین در جنگ بدر، بازگو شده و در واقع به دیگران هشداری می دهد که:مانند کسانی نباشید که از خانه هایشان با حالت سرمستی و به صرف نمایش به مردم، خارج شدند مردم را از راه خدا باز می داشتند…

3.ریا در نماز توسط منافقین:

خداوند در سورە نساء آیە 142 می فرماید:منافقان با خدا نیرنگ می کنند و حال آنکه او با آنان نیرنگ خواهد کرد و چون به نماز ایستند با کسالت برخیزند، با مردم ریا می کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی کنند.
باری تعالی، و سوره ماعون، افراد ریاکار را مورد نکوهش قرار می دهد، و می فرماید:
﴿فویل للمصلین٭ الذین هم عن صلاتهم ساهون٭الذین هم یراؤون٭و یمنعون الماعون﴾، پس وای بر نماز گزارانی که از نمازشان غافلند، آنان که ریا نموده و از دادن زکات خودداری می کنند.

مفاسد ریا و عاقبت ریاکاران

همان طور که گفته شد، اعمال ریاکاران به دلیل مفاسد و اثرات سوء فردی و اجتماعی در آیات و روایات بشدت مورد نکوهش قرار گرفته است، اهم این مفاسد به شرح ذیل است:
1.ریا، مبطل عمل و از عوامل کفر است.(سوره بقره، آیه 264)
2.ریا کار، قرین شیطان است.(سوره نساء، آیه 38)
3. ریا کار، کور دل است.(امام علی(ع)، میزان الحکمه)
4. ریا، شرک خفی است.(رسول اکرم(ص)، حجة البیضاء/ج6)
5. دعای ریا کار مستجاب نمی شود.(رسول اکرم(ص)، اصول کافی/ج3)

ریا علاوه بر آثار سوء فردی، اثرات سوء اجتماعی نیز دارد که باعث هلاکت یک قوم و یک ملت می گردد.کسی که به ریاکاری عادت کند، برنامه های اجتماعی او از محتوا خالی شده و در یک مشت ظواهر فاقد معنی خلاصه می شود.صاحب تفسیر نمونه در بیان این آثار سوء اجتماعی می نویسد:

آن کسی که برای خدا کاری انجام می دهد، شالوده آن را محکم می کند و تمام تلاش او این است که مردم از آن بهره بیشتری گیرند؛ولی کسی که برای تظاهر و ریا کاری عملی انجام می دهد، تنها به ظاهر و زرق و برق آن می پردازد، بی آنکه به عمق و باطن و شالوده عمل و بهره گیری نیازمندان اهمیت دهد و چه دردناک است سرنوشت چنین انسان و چنین جامعه ای.

درمان بیماری ریا

همان طور که بیان شد سبب ریا آن است که انسان همیشه دوست دارد از لذت ستایش برخوردار شود و از رنج نکوهش در امان باشد.برخی از علمای اخلاق برآنند که علاج این بیماری آن است که انسان به مضرات آن معرفت پیدا کند و بداند که خسران دنیا و آخرت را در پی دارد.انسان اگر بداند، تا خدا نخواهد مذمت دیگران به حال او ضرری نخواهد داشت ونیازی به مدح دیگران هم ندارد، قطعاً تنها برای رضای خدا عمل خواهد کرد و نه خوشایند مردم.

اگر نیت انسان خالص نباشد کل عبادات و کارهای نیکی که برای خوشایند این و آن انجام داده، ضایع و تباه می گردد و لذا انسان باید ریشه ریا را در خود بخشکاند.

اخلاقیون برآنند که پوشیده داشتن عبادت و در واقع مسدود کردن درها برای ریا، و عادت دادن نفس به صداقت و عمل خالصانه به دور از تظاهر، داروی مفیدی برای این بیماری است که گرچه در ابتدا دشوار است.اما اگر مدتی به تکلف برآن صبر کند به تدریج بر او آسان شود.

نویسنده : افسانه قارونی