دروغ از بدترین معایب، زشت ترین گناهان و منشا بسیاری از مفاسد است تا آنجا که یکی از گناهان کبیره به شمار می رود و از رذایل اخلاقی محسوب می شود. و قرآن و روایات معصومین(علیهم السلام) آن را به شدت مورد مذمت و نکوهش قرار داده اند.
دروغ ریشه و سرچشمه سایر گناهان بوده، اگر همه گناهان در یک فضا موجود باشد، کلید مورد نیاز برای ورود به این فضا دروغ است، در دنیا و آخرت انسان را از رحمت الهی محروم می نماید، و در میان مردم بی اعتبار می کند، اعتماد عمومی را سلب می نماید و جامعه را به نفاق دچار می کند.
دروغ در اصل در سخن و گفتار است و در اصطلاح به معنی عدم مطابقت سخن و گفتار به واقع است.شخص دروغگو به دنبال این است که با دروغ و سوگندهای دروغین و به سوء استفاده از باورهای مردم به اموری چون خداوند و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان(علیهم السلام) سوگند بخورد تا به منافع زشت خود دست یابد.
در آیات قرآن که سرشار از معارفی است که آدمی را در حرکت به سمت کمال مطلق راهنمایی می نماید در خصوص دروغ (کذب) به طور وسیع سخن گفته است و در شاخه های مختلف آن از جمله: عوامل دروغگویی، آثار دروغگویی و عاقبت دروغگویان اشاره شده است و همچنین در روایات معصومین(ع) نیز دروغ به شدت نکوهش شده است و سرانجام دروغگویان را با ویرانی ایمانشان می دانند.
آثار دروغگویی:
برخی بر این باورند که عامل فزاینده نابهنجاری ها و گناهان در شخص و جامعه، دروغ و دروغگویی است. هر چند که هنجار شکنی و گناه، ریشه در علل و عوامل دیگری دارد ولی افزایش گرایش فرد به گناه را می بایست در دروغگویی انسان دانست.
حال دروغگویی خود آثار و نتایجی در فرد و در حوزه اجتماعی فرد دارد که به بررسی هر یک از آنها می پردازیم:
آثار اجتماعی دروغ:
از مهمترین آثار دروغگویی در حوزه اجتماعی «سلب اعتماد به نفس عمومی» است. اگر کسی شایستگی ها و لیاقت های فراوانی داشته باشد که بتوان از آن در پیشبرد اهداف اجتماعی بهره گیری کند ولی دروغگو باشد، کسی نمی تواند از آن شایستگی ها بهره بگیرد، چرا که انسان در هر قدم مواجه با شک و تردید می شود. و به عبارتی سلب اعتماد به نفس در جامعه می شود. و به همین دلیل در روایات اسلامی آمده است که: «دروغگو با مرده برابر است، زیرا فضیلت زنده بر مرده اعتمادی است که انسان به او دارد و هنگامی که به سخن کسی که (به خاطر دروغگو بودنش) اعتمادی نباشد گویی زندگی او باطل شده است»
امام علی(علیه السلام) در کلمات قصارش می فرماید: «از دوستی با دروغگو بپرهیزید که او همچون سراب است، دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را دور می سازد.»
2. دروغ سرچشمه نفاق است
راستگویی یعنی هماهنگی زبان و دل، و بنابراین دروغ ناهماهنگی این دو است و نفاق نیز چیزی جز تفاوت جز تفاوت ظاهر و باطن نیست. و پیامبر اکرم در این رابطه می فرمایند: «دروغ دری از درهای نفاق است.»
در آیه 38 سوره توبه که می فرماید: «فاعقبهم نفاقاً فی قلوبهم الی یوم یلقونه بما اخلفوا الله ما وعدوه و بما کانوا یکذبون» اعمال آنها نفاقی در دلهایشان تا روز قیامت ایجاد کرد، به خاطر اینکه عهد خدا را شکستند و به خاطر اینکه دروغ گفتند. بنابراین دروغ از نشانه های نفاق و نفاق با ایمان فرد سازگار نیست.
3. دروغ باعث کاهش رزق و روزی می شود
در واقع این اثر هم می تواند در حوزه اجتماع و هم در حوزه فردی جای داشته باشد. در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده است که می فرماید: «دروغ از روزی انسان می کاهد.»
علما بیشتر بر این عقیده اند که کاهش رزق از آثار اجتماعی دروغ است، چرا که دروغگو اعتماد را از دست می دهد و با از دست دادن اعتماد به نفس عمومی در نتیجه فعالیت های اقتصادی او محدود می شود و همین امر سبب نقصان رزق و روزی می شود.
آثارفردی دروغ:
1. محروم شدن از نماز شب
2. روسیاه شدن
3. بی آبرویی و رسوایی
در سور بقره آیه 72 به این نکته اشاره شده: «والله مخرج ما کنتم تکتمون». هر جز از نظام هستی با اجزاء دیگر و لوازمش مرتبط هستند دروغگو اگر چیزی را پنهان کند لوازمش را چه کند لذا زود رسوا می شود بر فرض گرگ یوسف(ع) را درید پیراهنش چرا سالم است؟ به خاطر همین است که قرآن می فرماید: «ان الله لا یهدی من هو کاذب کفار» (سوره زمر، آیه 3)
«ان الله لا یهدی من هو مسرف کذاب»(سوره غافر، آیه 28)
و خداوند کاذبان و دروغگویان را هدایت نمی کند و اسباب بی آبرویشان را فراهم می کند.
4. فرشتگان و ملائکه از انسان دور می شوند
بوی گند دروغگو تا عرش می رسد و شخص دروغگو به واسطه دروغ بوی دهانش در قیامت گندیده است. و خداوند وملائکه دروغگو را لعنت می کنند. در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است که می فرمایند: «هنگامی که انسان دروغی می گوید فرشته از او دور می شود به اندازه یک میل به خاطر بوی بدی که از او بر می خیزد.»
رسول اکرم(ص) می فرماید: «هرگاه مؤمنی بدون عذر (شرعی) دروغ گوید هفتاد هزار فرشته بر او لعنت می کنند، و از دلش تعفن برآید تا به عرش رسد، و حاملان عرش وی را لعنت کنند و خداوند برای آن دروغ هفتاد زنا بر او نویسد.»
5. باعث عدم قبولی بعضی از عبادات
دروغ گفتن باعث عدم قبولی بعضی از عبادات می شود همان گونه که درباره روزه داران آمده است. در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) است که می فرمایند: «هنگامی که روزه می گیرید زبان را از دروغ حفظ کنید، و چشمان خود را (از نگاه آلوده) فرو گیرید. در واقع حدیث بالا حاکی از آن است که این گونه اعمال از ارزش روزه می کاهد.
5. برکات الهی از انسان قطع میگردد
دروغ گفتن همچنین سبب می شود که برکات الهی از انسان قطع گردد چنانکه در حدیثی از امام رضا(علیه السلام) آمده است که می فرماید: «هنگامی که زمامداران دروغ بگویند باران قطع می شود».
6. موجب ضعف ایمان و اعتقاد می شود
دیگر اثر فردی دروغ این است که موجب ضعف ایمان و اعتقاد می شود چرا که اگر دروغگو به علم و قدرت خداوند وعده های او اعتماد کافی داشته باشد هرگز برای رسیدن به اموال دنیا با تحصیل و جاه و مقام، دروغ نمی گوید و موفقیت خود را در دروغگویی نمی بیند. از فقر نمی ترسد، از پراکنده شدن مردم و بر باد رفتن نفوذ اجتماعی خود هراس ندارد و مقام و قدرت را از سوی خدا می داند و برای حفظ آن به دروغ متوسل نمی شود کما اینکه در حدیثی از امام محمد باقر(علیه السلام) آمده است که می فرماید: «از دروغ کناره گیری کنید، چرا که دروغ از ایمان جدا است.» و همچنین می فرمایند: «دروغ خراب کننده ایمان است.»
7. دروغ ضعف شخصیت و عقده و حقارت می آورد
افرادی که گرفتار این ضعف ها هستند، برای پوشاندن ضعف خود متوسل به دروغ می شوند. حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «کسی دروغ نمی گوید مگر به خاطر بی ارزش بودن خودش در نزد خویش».
8. دروغ اضطراب و هراس می آورد
در واقع فردی که دروغ می گوید در اضطراب و هراس است که مبادا حرف امروزش با فردا تضاد داشته باشد. پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «راستی آرامش است ولی دروغ هراس است».
امام جعفر صادق(علیه السلام) در این زمینه حدیثی فرموده اند که می فرمایند: «از مجازات دروغگو آن است که خداوند فراموشی را بر او مسلط می گرداند.»
در حقیقت کسی که دروغ می گوید فاسق است به این معنی که از مسیر اطاعت خداوند خارج شده و به سوی معصیت می رود چنانکه خداوند در سوره بقره آیه 197 می فرماید: «جماع و فسوق (دروغ گفتن) و جدال کردن در موقع وظیفه حج باید ترک شود.» که در این آیه شریفه از دروغ به فسوق تعبیر شده است.
و نیز در سوره حجرات آیه 6 «ان جائکم فاسق بنبأ فتبینوا» که در اینجا نیز دروغگو به فاسق تعبیر شده است که اگر فاسقی به شما خبری داد پیش از تحقیق و بررسی نپذیرید که در این آیه از ولید بن عقبه دروغگو تعبیر به فاسق شده است، که در مورد شأن نزول این آیه آمده است که حضرت رسول اکرم(ص) ولید بن عقبه را به سوی قبیله بنی المصطلق روانه می کند تا زکات را از آن قبیله جمع آوری کند اما ولید گمان بد می کند و به نزد ایشان می آید و می گوید که اینان مرتد شده و زکات نمی دهند.
بنابراین از دو آیه بالا معلوم می گردد که دروغ فسق و دروغگو فاسق است.
11. دروغگو ملعون است
دروغگو مورد خشم و غضب خداوند است در سوره نور آیه 7 می فرماید: «ان لعنت الله علیه ان کان من الکاذبین» یعنی لعن خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد.
نویسنده : فرشته معتمد لنگرودی