شیوه قرآن خواندن پیامبر(صلی الله علیه و آله)

اساسی ترین نتیجه حاصل از خواندن آیات به صورت ترتیل، زمینه سازی بسیار مناسب برای «تدبر در قرآن» است1 و این همان چیزی است که قرآن به خاطر آن نازل شده است.

بزرگترین أثر ترتیل خوانی آیات که به معنای شمرده خوانی آیات به صورت حرف به حرف و کلمه به کلمه، آرام و کشیده، با بیان کامل حروف و کلمات است، هموار ساختن مسیر تدبر در قرآن است (که خود به معنای توجه نمودن و گوش دادن به حروف و کلمات خداست، هرچند که قاری قرآن معنای آنها را نداند.) با دقت در توصیه ها و سفارشهای معصومین در راستای ارتباط مردم با قرآن، درمی یابیم که ایشان اوّلاً مردم را ترغیب می کردند که به سراغ «کلام خدا» بروند و ثانیاً به وسیله تلاوت ترتیلی آیات، قلب خود را در اختیار کلام خدا بگذارند و به این وسیله از موعظه، هدایت، نور، رحمت، شفا، علم و معرفت قرآن بهره مند شوند.

خداوند به پیامبر خود امر می کند که قرآن را با ترتیل بخواند؛ بنابراین با مطالعه و بررسی روایاتی که به نحوه قرآن خواندن پیامبر اکرم اشاره دارند، می توان به تفسیری روشن و مصداقی کامل از چگونگی ترتیل آیات دست یافت و قرائت خویش را به نحوی سامان داد که شبیه ترین قرائت به قرائت رسول اکرم باشد و کامل ترین حالت تلاوت ترتیلی را داشته باشد.

روایاتی را که در این باره نقل شده است، می توان به چند دسته تقسیم کرد که هریک حالتی خاص از تلاوت پیامبر اکرم را ترسیم می کند و می توان از بهم پیوستن مجموعه آنها، تصویری روشن از نحوه قرآن خواندن آن حضرت را در ذهن مجسّم کرد و در عمل به اجرا درآورد.

دسته بندی روایات

1ـ دسته ای از روایات تلاوت آن حضرت را تلاوتی با بیان نیکو و ادا کردن حروف و کلمات را با بیانی روشن معرفی می کنند،2 به گونه ای که هرشنونده ای قادر بود تک تک حروف و کلمات را به طور کامل و واضح بشنود.3

2ـ گروهی تلاوت آن حضرت را تلاوتی بسیار آرام و شمرده و حرف به حرف توصیف می کنند.4

3ـ روایاتی که حاکی است که رسول خدا کلمات و حروف قرآن را کشیده و با مد می خواندند.5

4ـ دسته ای از روایات که تلاوت نبوی را از جهت بلندی و کوتاهی صوت، حد متوسط میان «فریاد» و «نجوا» بیان می کند.6 خداوند متعال می فرماید: «وَلا تَجْهَر بِصلاتِکَ وَلا تُخافِت بها وابْتَغِ بَینَ ذلکَ سبیلاً». (سوره اسراء، آیه 110)

5 ـ دسته ای از روایات می گویند: آن حضرت در میان دو آیه وقف قابل توجهی می کردند.7 در این باره روایات بسیاری نقل شده و همه حاکی از آن است که پیامبر اکرم قرآن خواندن خود را به صورت آیه به آیه تقطیع می نمودند.8 و در انتهای همه آیات وقف می نمودند.9

6ـ روایاتی که بیان می کنند: رسول خدا گاهی در هنگام تلاوت قرآن، یک آیه را بارها و بارها تکرار می نمودند،10 تا جایی که گاهی شبی تا به صبح، تنها یک آیه را تلاوت می فرمودند.11

7ـ روایاتی که تلاوت معصوم را به گونه ای توصیف می کند که گویی کسی را مخاطب قرار داده و پیامی را به کسی می رسانند.12

8 ـ دسته ای از روایات که تلاوت مد دار و کشیده و آرام آن حضرت را خالی از هرگونه نغمه و آهنگ بیان می کند.13

9ـ روایاتی که صوت آن حضرت را صوتی نیکو معرفی می کند.14

10ـ روایاتی که تلاوت آن حضرت را دارای آهنگ و نغمه معرفی می کند.15

این روایات را می توان چنین جمع بندی نمود که پیامبر اکرم بسیار آرام و آهسته قرآن می خواندند به گونه ای که تلاوت یک سوره کوتاه توسط ایشان به اندازه خواندن یک سوره بلند طول می کشیده است؛ ایشان آنقدر آرام و شمرده قرآن می خواندند که برخی صحابه تلاوت ایشان را تلاوتی کشیده و همراه با مدّ همه کلمات توصیف کرده اند.
از سوی دیگر، این آرام خواندن آیات و پرهیز از عجله در تلاوت قرآن، مجالی را فراهم می آورد که ایشان همه حروف و کلمات را به طور کامل و آشکار بخوانند، به گونه ای که هرشنونده ای می توانست حروف و کلمات را بشناسد و یا تکرار کند و به خاطر بسپارد. برسر همه آیات وقف می فرمودند و گاهی تنها و تنها یک آیه را مرتباً می خواندند.

تلاوت آرام و کشیده ایشان از هرنوع نغمه و آهنگی پیراسته بود. البته گاهی نیز ایشان در خلوت خود و در جایی که مقام تعلیم و ترویج قرآن نبود، مانند نیمه های شب و در منزل خود و یا در سفر و سوار برمرکب خویش، آیات را آهنگین می خواندند.

برای این که بتوان نحوه قرآن خواندن پیامبر اکرم را بهتر در ذهن به تصویر کشید، کافیست نحوه سخن گفتن کسی را که به آرامی و با دقت پیامی را به دیگری منتقل می کند و با وی سخن می گوید و هیبت و شکوه این موقعیت در سیمای او هویداست، در نظر آورد.

نویسنده : مهدی غفاری

پی نوشت:

1ـ ن ک: الاتقان، ج1، ص332.التمهید فی علم التجوید، ص61.
2ـ الاتقان، ج3، ص232.
3 ـ سنن النبی، ص46. وسنن ابی داود، ج4، ص261.
4ـ المستدرک علی الصحیحین، ج1، ص232.
5 ـ الاتقان، ج3، ص332، وعلوم القرآن عند المفسرین، ج2، ص358.جمال القراء و کمال القراء، ج1، ص334.
6ـ جمال القراء وکمال الاقراء، ج1، ص334.
7ـ وسائل الشیعه، ج4، ص856.کنز العمال، خ17913.
8ـ المستدرک علی الصحیحین، ج2، ص232.
9ـ سنن السنن، ص314.
10ـ اصول کافی، ج2، ص602.
11ـ المرشد الوجیز، ص195.
12ـ الفقه حول القرآن الکریم، ص167.
13ـ جمال القراء وکمال الاقراء، ج1، ص334. وعلوم القرآن عند المفسرین، ج2، ص311.
14ـ همان، ج1 ، ص 334.
15ـ همان، ج2، ص234، وهمان، ج1، ص276.