بحث این مقاله را به خطبه فدکیه اختصاص می دهم، تا قسمتی از کلام پر برکت حضرت زهرا (علیها السلام) که مشتمل بر آیاتی از قرآن و جلب توجه مسلمانان به کلام خداوند است، نقل شود.
حضرت فاطمه (علیها السلام) بعد از حادثه غصب مقام خلافت حضرت علی(علیه السلام) و آغاز فتنه و روی گردانی دستگاه حکومت از معارف قرآن مجید، موضوع غصب فدک را فرصتی مناسب یافت و با گروهی از بانوان خویشاوند در مسجد حاضر شد و برای آن حضرت پرده ای زده شد و آن بزرگوار در پشت پرده نشست و جمعیت حاضر در مسجد و ابوبکر را مخاطب قرار داده و خطبه ای ایراد فرمود؛
خطبه آن حضرت مشتمل بر مباحثی در توصیف رسول خدا (ص) و فعالیت های مستمر آن حضرت در ارشاد انسان ها و نجات آنها از ضلالت و تباهی و زندگی زجرآور دوره جاهلیت و اشاراتی به موقعیت حضرت علی (ع) در کنار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و همراهی با او و زحمات طاقت فرسا و فداکاری ها و اخلاص ها و شجاعت او در جنگ ها و… می باشد.
به طور کلی در این خطبه بیان فشرده ای از آموزش های قرآن و نظام دینی مطرح گردیده است. و آن حضرت وظایف مسلمانان را نسبت به دین توحیدی و نظارت بر اجرای احکام آن را به آنها گوشزد فرموده است.
به جهت ارائه نحوه تجلی ایات قرآن در خطبه فدکیه و توضیح مختصر آن به ذکر چند بخش کوتاه از خطبه می پردازیم:
1. «برای خداوند در بین شما عهدی است که پیامبرش بین شما قرار داده و آن عبارت است از کتاب ناطق خداوند و قرآن صادق که نوری است درخشنده و پرتوی تابناک و پیروانش مورد غبطه دیگران و پیروانش را بسوی بهشت رضوان هدایت کننده است…»
حضرت فاطمه (س) خطاب به جامعه مسلمانان نکته ای را متذکر شد که یکی از آموزش های قرآنی است و آن اینکه وظایف تکلیفی مسلمانان با رحلت پیامبر خدا (ص) ساقط نمی شود و آنها در زمان حضور پیامبر (ص) و بعد از رحلت او موظف به اجرای دستورات عبادی خداوند هستند و رحلت آن حضرت عذری برای فرار از وظایف و بی اعتنایی به احکام خداوند نمی باشد.خداوند می فرماید:
«و ما محمّد الا رسول قد خلت من قبله الرّسل أفإن مات او قتل انقلبتم علی اعقابکم و من ینقلب علی عقبیه فلن یضرّ اللّه شیئاً و سیجزی اللّه الشّاکرین؛محمد جز فرستاده ای نیست که قبل از او هم فرستادگانی آمده و از دنیا رفته اند، پس اگر او بمیرد و یا کشته شود، شما به عقب برمی گردید [و از دین خارج می شوید] و اگر کسی به زمان جاهلیت برگردد، [و از دین خارج شود] هرگز ضرری به خدا نمی زند و خداوند شاکران را پاداش خواهد داد».(سوره آل عمران، ایه 144)
این ایه در حادثه جنگ احد نازل شد، وقتی در اثر اهمال کاری عده ای از مسلمانان و بی اعتنایی آنها به دستورات جنگی رسول خدا (ص) ضربات سنگینی از مشرکان خوردند و از اطراف رسول خدا (ص) پراکنده شدند و فرار کردند و اگر نبود فداکاری و شهامت و مقاومت فوق العاده حضرت علی (ع) در دفاع از وجود شریف رسول خدا (ص) آن حضرت کشته می شد.
در حادثه رحلت رسول خدا (ص) و غصب خلافت حضرت علی (ع) هم شبیه به آن غفلت و ترک وظایف دینی و بی اعتنایی به سفارشات رسول خدا (ص) از مسلمانان بروز کرد.حضرت فاطمه (س) در کلام شریفش همین ایه را تلاوت فرمود و مسلمانان را به جهت این غفلت مورد انتقاد شدید قرار داد.
2. «خداوند به جهت اخلاص در ربوبیت،شرک را حرام کرد: «اتقوا اللّه حقّ تقاته و لا تموتنّ الاّ و انتم مسلمون؛پس ملتزم شوید تقوای خداوند را آنچنان که شایسته است و از دنیا نروید مگر در حالی که تسلیم فرمانهای او هستید».(سوره آل عمران، ایه 102) و خداوند را اطاعت کنید در آنچه که شما را به آن امر و از آنچه که نهی فرموده، چون: «انّما یخشی اللّه من عباده العلماء؛و فقط بنده های دانشمند از خدا می ترسند».(سوره فاطر، ایه 28)
فاطمه زهرا (س) در عبارات قبلی فقط به ذکر حکمت بعضی از معارف دینی و احکام اخلاقی و تکلیفی، آن هم بنحو اجمال، اکتفا فرمود، اما در مورد شرک و حرمت آن و اخلاص در توحید،مطالبی به عنوان ارشاد به مسلمانان بیان فرموده و در این بیان به دو ایه از قرآن استشهاد کرده است.
از این قسمت از کلام آن حضرت برمی اید که آن بزرگوار بی اعتنایی به امر پروردگار و عمل نکردن به دستورات او را که از جمله سکوت مسلمانان در موضوع غصب خلافت باشد را ناشی از نوعی شرک می داند و این که تقوای خداوند انسان را ملزم به اطاعت از خداوند می کند و کسی دارای مقام خشیت از پروردگار خواهد بود که به معارف قرآن عالم باشد. یعنی علم به ایات قرآن خشیتی در انسان ایجاد می کند و او را به تقوای خداوند ملتزم می کند.
3.«پس وقتی خداوند،جایگاه برگزیدگانش را انتخاب فرمود،علامت نفاق در بین شما ظاهر شد… و رسول خدا (ص) هنوز دفن نشده بود که برای شتاب در این کار بهانه آوردید که از فتنه ترسیده اید: «الا فی الفتنة سقطوا و انّ جهنّم لمحیطة بالکافرین؛توجه کنید که آنها در فتنه سقوط کردند و جهنم بر کافران احاطه دارد».(سوره توبه، ایه 49)
حضرت فاطمه (س) به معرفی اعمال و صفات منافقان پرداخته و سعی کرده از اختلاط اعمال آن گروه با معارف دینی و سنت های آن ممانعت کند.
4. پس شتر خلافت را بگیرید و بر آن سوار شوید، اما بدانید پشت آن زخم است و پای آن لنگ، ننگ آن جاویدان و با خشم خداوند علامت گذاری شده است: «نار اللّه الموقده.الّتی تطّلع علی الافئده؛آتش برافروخته خدایی، همان که بر دلهامسلط می شود».(سوره همزه، ایات 6 و 7) پس هر آنچه می کنید در مقابل چشم خداوند است:«و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون؛و بزودی خواهند دانست آنهایی که ظلم کردند که به چه جایگاهی برخواهند گشت».(سوره شعرا، ایه 227)
و من دختر همان هشدار دهنده [یعنی پیامبر] هستم که از عذابی شدید به شما هشدار می داد:«نذیر لکم بین یدی عذاب شدید»پس به کار خود بپردازید ما هم عمل خواهیم کرد:«و انتظروا انّا منتظرون؛منتظر باشید ما هم انتظار خواهیم کشید».(سوره هود، ایه 122)
در این بخش از خطبه حضرت فاطمه(س) با کلماتی کوبنده غاصبان مقام خلافت رسول خدا (ص) را با آتش عظیم جهنم تهدید می کند و می فرماید: «چون این حوادث مقابل توجهات خداوند انجام می گیرد برای ظالمان عامل و موجب عذاب شد».
بطور کلی از نظر آن حضرت عامل اصلی بروز این حوادث مصیبت بار و در نتیجه گرفتاری جامعه اسلامی در گرداب های هولناک بلاها و عذاب ها ، بی اعتنایی افراد جامعه به ایات قرآن و خارج شدن از راهی است که پیروان قرآن در آن سیر می کنند.
طبق معیارهای قرآنی که آن حضرت آنها را مورد توجه قرار داد و به مسلمانان گوش زد کرد، بلاها و گرفتاری های عظیمی در اثر آن غفلت و بی اعتنایی، دامنگیر جامعه اسلامی شد. و این پیش بینی ها امروزه بروز و ظهور و تحقق آشکارتری پیدا کرده و تا زمانی که مسلمانان بطور حقیقی ملتزم به معارف قرآن مجید و سیره رسول خدا (ص) نشوند، اغتشاش و فساد در زندگی آنها خواهد بود.
نویسنده : الیاس کلانتری