مقدّمه
گرچه پرداختن به موضوع اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام ـ که حضرت فاطمه نیز از آنان است ـ امری شایسته و مطلوب است اما باید پذیرفت که نمی توانیم در مقام شناساندن آن چهره های بی نظیر قرار گیریم چرا که آنان کلمات خدایند و از کمالات نامتناهی برخوردارند؛ کمالاتی که تنها بندگان «مُخْلَص» به آنها آراسته اند و دیگر انسانها از حدود و حقیقت آن به خوبی آگاه نیستند؛
به علاوه ـ جدای از ناتوانی طبیعی ما ـ وجود مقدّس معصومان علیهم السلام هیچگاه نیازمند بیان و بنان ما در ذکر فضیلت و مدیحت نمی باشند، بلکه این ما هستیم که علل و انگیزه های گوناگونی ممکن است در شکل دهی نیاز ما به معصومان علیهم السلام مؤثّر باشد.
روشن است که شایسته ترین و مطلوبترین سخنی که درباره حضرت فاطمه علیهاالسلام و دیگر معصومان گفته می شود سخنی است که از ناحیه ذات اقدس الهی بیان شده باشد؛ چرا که او حکیم علی الاطلاق است و کلام او در افق حکمت اوست. بنابراین، هر آنچه را که در این موضوع نیاز باشد، به خوبی می شناسد و آن را با بی نیازی خود به نحو شایسته بر طرف می سازد.
و نیز بدیهی است که سخنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او، بعد از کلام خداوند، از مکانت و مرتبت ویژه ای برخوردار است؛ چرا که آن سخنان نیز در امتداد انگیزه و اهدافی است که حکمت الهی همان را اقتضا می کند.
با مطالعه در قرآن کریم معلوم می شود که وجود مقدس حضرت زهرا علیهاالسلام در پیشگاه خداوند از منزلت ممتازی برخوردار است، چنانکه نزول بسیاری از آیات قرآن در شأن آن حضرت، شاهد این مدّعاست.
اینک فرصت را مغتنم شمرده و به طور مختصر به فضیلت های قرآنی حضرت فاطمه علیهاالسلام اشاره می کنیم:
فاطمه در کنار علی، حسن و حسین علیهم السلام مراد و مقصود خداوند از «اهلالبیت» در آیه تطهیر می باشد: ««انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهلالبیت و یطهرّکم تطهیراً.1 بنابراین به مقتضای آیه فوق، فاطمه علیهاالسلام از «اهل بیت» محسوب می شود و خداوند خواسته تا آنان را از هرگونه پلیدی و آلودگی پاکیزه نماید.
فرزندان فاطمه علیهاالسلام پیشوایان معصوم اند که به امر الهی، عهدهدار هدایت بندگان خدا می باشند. مفسّران گفته اند: آیه شریفه ««و جعلنا منهم ائمّة یهدون بأمرنا لمّا صبروا2 درباره فرزندان فاطمه علیهاالسلام نازل شده است.3
بعد از نزول آیه و آت ذوی القربی حقّه»..»4 پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) فاطمه علیهاالسلام را فراخواند و فدک را به او بخشید و فرمود: «بخشیدن فدک به فاطمه علیهاالسلام امری الهی بود.»5
کوثر یک معنای جامع و وسیع دارد و آن «خیر کثیر و فراوان» است و مصادیق آن زیاد است. اما بسیاری از بزرگان علمای شیعه و اهلسنّت، یکی از روشنترین مصادیق آن را وجود مبارک فاطمه زهرا علیهاالسلام دانسته اند. در شأن نزول سوره کوثر آمده است:
مشرکان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را متّهم کردند که فاقد نسل است. قرآن ضمن نفی سخن آنها، می گوید: ««ما به تو کوثر دادیم از این تعبیر استفاده می شود که این خیر کثیر همان فاطمه زهرا علیهاالسلام است.
نسل و ذریّه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به وسیله همین دختر گرامی در جهان انتشار یافت؛ نسلی که علاوه بر اینکه فرزندان جسمانی پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند، آیین و ارزشهای اسلام را حفظ کردند.
مفسّران یادآور شده اند: اینکه این سوره خبر می دهد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بی فرزند نخواهد بود و نسل و دودمان او فراوان در جهان وجود خواهد داشت، یکی از جهت های اعجاز قرآن محسوب می شود.6
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) به مدّت شش ماه و به قولی نه ماه، هرگاه برای خواندن نماز صبح به مسجد می رفت، در کنار خانه فاطمه و علی علیهماالسلام توقّف می کرد و می فرمود: «الصّلاة اهل البیت انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهلالبیت و یطهّرکم تطهیراً»7 بدین ترتیب، فاطمه علیهاالسلام که از اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) محسوب می شود، برای اقامه نماز که مظهر عبودیت و بندگی خداوند است، مورد خطاب لطفآمیز پیامبرگرامی قرار می گیرد.
در ذیل آیه شریفه اللّه نورالسّموات والأرض مثل نوره کمشکوة».»8 روایت شده است: «مراد از مشکوة، حضرت فاطمه علیهاالسلام است.» بنابراین نور خداوند به وجود مقدّس آن حضرت تشبیه شده است
روایاتی از امام صادق علیه السلام و دیگر امامان نقل شده است که به حسب آنها، «لیلة» در سوره «قدر» به حضرت فاطمه علیهاالسلام تأویل شده است و در آن روایات، «قدر» به معنای خدا دانسته شد و لذا گفته اند: «هر کس فاطمه را آن چنان که حقّ اوست، بشناسد، در حقیقت «لیلة القدر» را درک کرده است.»9
در روایتی عبارت «فی زجاجة کانّها کوکب درّی...»10 به وجود بزرگوار صدّیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسلام تأویل شده و به حسب آن روایت، ایشان مانند ستاره ای درخشان در میان بانوان جهان است.11 به همین جهت است که وقتی شخصی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید که: مریم با فضیلت تر است یا فاطمه؟ آن حضرت نخست در پاسخ سکوت نمود تا آنکه آن شخص بار دیگر سؤال کرد: یا رسول اللّه! فاطمه افضل است یا مریم؟ پیامبرگرامی در پاسخ فرمود: «فاطمه در دنیا و آخرت بافضیلت تر است.» و در روایتی نیز آمده است که: «برترین زنان جهان چهار تن هستند: آسیه، مریم، خدیجه و فاطمه علیهم السلام ، اما فاطمه برترین آنهاست.» و در روایتی دیگر آمده است: «مریم برگزیده زنان عصر خود، اما فاطمه برگزیده زنان همه زمانها است.»
همه مفسّرانی که آیه فمن حاجّک فیه من بعد ماجاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم نسائنا و نساءکم».»12 را مورد تفسیر قرار داده اند، تصریح یا اشاره نموده اند به اینکه مراد از «نسائنا» حضرت فاطمه علیهاالسلام است
در سوره «انسان» که در شأن فاطمه، امام علی، امام حسن و امام حسین علیهم السلام نازل شده است، آن حضرت به عنوان یکی از «ابرار» معرّفی شده و مورد تمجید قرارگرفته است. ««انّ الأبرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا13
فاطمه علیهاالسلام ، فرزندان و شیعیان او از وحشت روز قیامت در امان می باشند و در بهشت آنچه از خدا بخواهند، بدان نائل می شوند و برای همیشه در بهشت ماندگارند. ««لایحزنهم الفزع الأکبر و هم فیما اشتهت انفسهم خالدون14
خداوند در سوره «انسان» نعمت های بسیاری را بر می شمارد که حضرت فاطمه علیهاالسلام و دیگر ابرار به آنها متنعّم می شوند. و البته این نعمت ها تنها به جهت پاداش کارهای خیر آن حضرت است و بدین گونه، خداوند خواسته تا در دنیا و آخرت از او تقدیر نموده باشد.
خداوند در سوره «انسان» ضمن اشاره به قصّه اطعام مسکین، یتیم و اسیر از جانب امیرمؤمنان، فاطمه و حسنین علیهم السلام این عمل آنان را ستود و آنها را به عنوان کسانی که از روی اخلاص و لوجه اللّه و بدون هیچ چشمداشتی از غذای مورد نیاز خود گذشتند و نیازمندانِ بی پناه را بر خود مقدّم داشتند، معرّفی می کند.
فاطمه ای که قرآنکریم از وی سخن می گوید، انسانی برخوردار از صبر جمیل و تحسینانگیز است. از نظر قرآن صبر فاطمه علیهاالسلام شایسته پاداش نعمت های بهشتی است، نعمت هایی که ابدی و سرمدی هستند: و جزاهم بما صبروا جنّة و حریرا»...»15
از نظر قرآن، حضرت زهرا علیهاالسلام کسی است که نسبت به عهد الهی وفادار است: «یوفون بالنّذر»16
مفسّران بر این نکته تأکید دارند که عبارت «یطعمون الطّعام علی حبّه»17 برخصلت پسندیده ایثار حضرت زهرا علیهاالسلام توجّه و اشاره دارد.
در روایات آمده است که نماز حضرت فاطمه علیهاالسلام چهار رکعت است و در رکعت اوّل و دوم آن 50 بار سوره «قل هواللّه احد»خوانده می شود. به این نماز، نماز «اوّابین» (نماز بسیار توبه کنندگان) نیز گفته می شود.18
حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرموده است: «تسبیح فاطمه علیهاالسلام » از جمله «ذکر کثیر» خداوند است چنانکه خداوند می فرماید: ««یا ایّها الّذین آمنوا اذکروا اللّه ذکراً کثیراً19
خدای متعال محبّت فاطمه علیهاالسلام را عوض مزد همه تلاشهای پیامبر (صلی الله علیه و آله) در امر رسالت قرار داده است و تأکید نموده که این محبّت خواسته خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. لذا در حدیثی آمده است که وقتی آیه «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّة فی القربی «نازل شد، عده ای پرسیدند: یا رسول اللّه! «قُربی» چه کسانی اند که محبّت آنها بر ما واجب است؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «فاطمه علیهاالسلام و فرزندان او.»20
روایت شده است: مراد از آیه التی احصنت فرجها».»21 حضرت زهرا علیهاالسلام است.
زمانی پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد دخترش فاطمه علیهاالسلام آمد و بر تن او لباسی بافته از پشم شتر بود که بسیار مشقّت آمیز بود و در آن حال سرگرم آسیاب کردن گندم بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) با مشاهده این صحنه، گریست و فرمود: «ای فاطمه! سختی و تلخی دنیا را در ازای نعمت های بزرگ آخرت تحمّل می کنی.»، در این وقت این آیه نازل شد: ««ولسوف یعطیک ربّک فترضی؛22 و البته به زودی پروردگارت آنقدر به تو از نعمت های بهشتی عطا می کند که خشنود شوی.23
آیات زیادی از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیهاالسلام دلالت می نماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکی و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدی و آلودگی، تعلّق گرفته است.
آیات زیادی از قرآن کریم بر مقام عصمت حضرت فاطمه علیهاالسلام دلالت می نماید همانند آیه تطهیر که به حسب آن، اراده و مشیّت خداوند بر پاکی و طهارت آن حضرت از هرگونه پلیدی و آلودگی، تعلّق گرفته است: انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهلالبیت و یطهّرکم تطهیراً»»24
سخن آخر اینکه: این گفتار می خوهد اجمالی و فهرست گونه به برخی از ابعاد شخصیت «برترین بانوی جهان» ازمنظر قرآن کریم نظری افکنده باشد.
امیدواریم بتوانیم در پرتو هدایت وجود آن حضرت و خاندان معصومش هماره در «صراط مستقیم» گام برداشته و به سوی کمال و رشد رهنمون باشیم.(انشاء اللّه)
نویسنده: احمد خیرخواه
پی نوشت:
1. احزاب / 33.
2. سجده / 24.
3. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، ص 583؛ ذیل آیه.
4. اسراء / 23.
5. تفسیرفرات کوفی، ص 118 و 119.
6. تفسیر نمونه، ج 27، ذیل سوره کوثر.
7. احزاب / 33.
8. تفسیر نمونه، ج 27، ذیل سوره کوثر.
9. تفسیر قمی، ج 1، ص 103.
10. نور / 35.
11. همان.
12. آل عمران / 63.
13. دهر / 5.
14. انبیاء / 103.
15. دهر / 13.
16. همان / 7.
17. همان / 9.
18. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 286.
19. احزاب / 41؛ تفسیر عیاشی، ج 1، ص 68.
20. شواهد التنزیل، ج 1، ص 193.
21. انبیاء / 91.
22. ضُحی / 5.
23. شواهد التنزیل، ج 2، ص 444.
24. احزاب / 33.