حضرت علي (علیه السلام) به منزله جان رسول الله
در شواهد التنزيل از جابربن عبدالله نقل شده است كه مي گويد، گروهي از مسيحيان نجران به حضور رسول خدا (ص) رسيدند كه «عاقب» و «سيد» نيز ميان آنان بودند. رسول خدا (ص) عاقب و سيد را به اسلام دعوت كرد. آنان در پاسخ گفتند: ما قبلاً مسلمان شده ايم. رسول خدا (ص) فرمود: دروغ مي گوييد! آيا مي خواهيد بگويم كه چه چيز مانع شده است كه شما اسلام بياوريد؟ عرض كردند: بفرماييد. رسول خدا (ص) فرمود: دوستي صليب و شراب خواري و خوردن گوشت خوك، شما را از پذيرفتن اسلام بازداشته است. سپس رسول خدا (ص) آنان را به مباهله (نفرين يكديگر) دعوت كرد و آنان وعده كردند كه هنگام صبح، با آن حضرت مباهله كنند. چون رسول خدا (ص) دست علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام را گرفت و براي مباهله حاضر شد، آنان حاضر به مباهله نشدند و به خراج و ماليات تن دادند. رسول خدا (ص) فرمود: سوگند به خدا كه مرا به حق مبعوث كرده است، اگر مباهله مي كردند، بيابان براي آنان آتش مي شد.
جابر مي گويد: سپس اين آيه نازل شد: «ندع ابناءنا و ابنائكم و نسائ نا و نسائكم و انفسنا و انفسكم» (61/ آل عمران) شعبي [راوي حديث] نيز مي گويد: مقصود از «ابناء نا» حسن و حسين هستند و مقصود از «نساء نا» فاطمه و منظور از «انفسنا» علي بن ابيطالب عليه السلام است.(1)
از خودگذشتگي و اخلاص اميرالمؤمنين (علیه السلام)
ابن عباس مي گويد: رسول خدا (ص) فرمود: خداوند به جبرئيل و ميكائيل وحي كرد: من شما را برادر يكديگر ساختم و عمر يكي از شما را بيش از ديگري قرار دادم. پس كدام يك از شما عمر خود را به ديگري مي دهد؟ و چون هر دو اظهار كراهت كردند، خداوند به آنها خطاب كرد: من بين ولي خود، علي و بين پيامبر خود، محمد(ص)، برادري برقرار كردم و علي زندگي خود را به پيامبر من بخشيد و در بستر او خوابيد تا اين كه جان او سالم بماند. شما موظفيد به زمين برويد و او را از شر دشمنش نگاه داريد. پس جبرئيل و ميكائيل به زمين آمدند و جبرئيل نزد سر علي (ع) و ميكائيل پائين پاهاي او نشست و جبرئيل مشغول ثناي او شد و گفت: آفرين، آفرين بر تو اي فرزند ابوطالب! كه خداوند به تو بر ملائكه مباهات مي كند.
سپس اين آيه شريفه نازل شد: ««و من الناس من يشري نفسه ابتغاء مرضاه الله، والله رؤف بالعباد(2)(207 بقره)
انفاق اميرالمؤمنين علي(علیه السلام) در حال ركوع
«انما وليكم الله و رسول و الذين امنو الذين يقيمون الصلاه و يؤتون الزكاه و هم راكعون» (مائده 55)
ترجمه: ولي و سرپرست شما، فقط خدا و پيامبرش و مؤمناني هستند كه نماز برپا مي دارند و در حال ركوع، زكات مي دهند.
در شأن نزول آيه آمده است: سائلي وارد مسجد رسول خدا (ص) شد و از مردم درخواست كمك كرد. كسي چيزي به او نداد. حضرت علي (ع) در حالي كه به نماز مشغول بود، در حال ركوع، انگشتر خود را به سائل بخشيد. در تكريم اين بخشش، اين آيه نازل شد. ماجراي فوق را 10 نفر از اصحاب پيامبر مانند ابن عباس، عمار ياسر، جابربن عبدالله، ابوذر، انس بن مالك، بلال
و ... نقل كرده اند و شیعه و سني در اين شأن نزول توافق دارند. (3)
اطعام اميرالمؤمنين به مسكين و يتيم و اسير
ابن عباس مي گويد: حسن و حسين بيمار شدند. پيامبر (ص) با جمعي از ياران به عيادتشان آمدند و به علي (ع) گفتند: اي ابوالحسن! خوب بود نذري براي شفاي فرزندان خود مي كردي. علي (ع) و فاطمه (س) و فضه كه خادمه آن حضرت بود نذر كردند كه اگر آنها شفا يابند سه روز روزه بگيرند. (طبق بعضي از روايات حسن و حسين (ع) نيز گفتند ما هم نذر مي كنيم روزه بگيريم). چيزي نگذشت كه هر دو شفا يافتند، در حالي كه از نظر مواد غذايي دست خالي بودند، علي (ع) سه من جو قرض نمود و فاطمه (س) يك سوم آن را آرد كرد و نان پخت.
هنگام افطار سائلي بر در خانه آمد و گفت: السلام عليكم يا اهل بيت محمد (س) سلام بر شما اي خاندان محمد! مستمندي از مسلمين هستم، غذايي به من بدهيد. خداوند به شما از غذاهاي بهشتي مرحمت كند، آنها همگي مسكين را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشيدند. روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتي كه غذا را آماده كرده بودند (همان نان جوين) يتيمي بر در خانه آمد، آن روز نيز روزه گرفتند. در سومين روز اسيري به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز هم سهم غذاي خود را به او دادند.
هنگامي كه صبح شد علي (ع) دست حسن (ع) و حسين (ع) را گرفته بود و خدمت پيامبر (ص) آمدند. هنگامي كه پيامبر (ص) آنها را مشاهده كرد و ديد از شدت گرسنگي مي لرزند! فرمود: اين حالي را كه در شما مي بينم براي من بسيار گران است. سپس برخاست و با آنها حركت كرد، هنگامي كه وارد خانه فاطمه (س) شد، ديد در محراب عبادت ايستاده، در حالي كه از شدت گرسنگي شكم او به پشت چسبيده و چشم هايش به گودي نشسته، پيامبر (ص) ناراحت شد. در همين هنگام جبرئيل نازل گشت و گفت: اي محمد! اين سوره را بگير، خداوند با چنين خانداني بر تو تهنيت مي گويد و سپس سوره «هل اتي» را بر او خواند. «و يطمعون الطعام علي حبه مسكيناً و يتيماً و اسيراً» (انسان / 8) آنچه در بالا آورديم نص حديثي است كه با كمي اختصار به عنوان «قدر مشترك» ميان روايات زيادي كه در اين باره نقل شده آمده است و در كتاب الغدير از 34 نفر از علماي معروف اهل سنت نام مي برد كه اين حديث را در كتاب هاي خود آورده اند (با ذكر كتاب و صفحه آن). (4)
نصب امير المؤمنين(علیه السلام) به مقام خلافت
يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» »مائده / 67
همه مفسران شيعه به اتكاي روايات اهل بيت عليهم السلام و نيز بعضي از مفسران اهل سنت به عنوان يكي از مصاديق آيه را مربوط به نصب حضرت علي (ع) در غدير خم به ولايت و امامت دانسته اند. در تمام قرآن تنها در اين آيه است كه پيامبر اكرم(ص) نسبت به كتمان پيام، تهديد شده كه اگر نگويي، تمام آنچه را كه در 23 سال رسالت گفته اي، هدر مي رود! (5) اين روايت توسط جمع زيادي از دانشمندان اهل سنت در كتب خودشان ذكر گرديده كه ما به عنوان نمونه دو مورد را ذكر مي كنيم. فخر رازي در تفسير كبير، ج 3، ص 636- ابن عساكر شافعي (بنا به نقل در الدر المنثور، ج 2، ص 298)
كامل شدن دين با نصب اميرالمؤمنين به خلافت
«اليوم اكملت لكم دينكم ...». (مائده/ 3)
در روايات فراواني كه از طرق اهل سنت و شيعه نقل شده، صريحاً اين مطلب آمده است كه آيه شريفه فوق در روز غدير خم و به دنبال ابلاغ ولايت علي(ع) نازل گرديد، از جمله اين كتب «ما نزل من القرآن في علي(ع)» حافظ ابونعيم اصفهاني به نقل از ابوسعيد خدري كتاب ولايت دانشمند معروف سني ابن جرير طبري و از شيعيان كتاب هاي «احقاق الحق» (كه روايت را از جلد دوم تفسير «ابن كثير» ص 14 و از مقتل خوارزمي ص 37 نزول اين آيه را درباره داستان غدير از پيغمبر(ص) نقل كرده است) در تفسير برهان و نورالثقلين نيز 10 روايت از طرق مختلف نقل شده كه اين آيه درباره علي(ع) و روز غدير خم نازل گرديده است.
واجب بودن اطاعت اميرالمؤمنين(علیه السلام)
«واطيعوا الله و اطيعوا الرسول و أولي الامر منكم» (نساء/ 59)
ترجمه: اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا و رسول و صاحبان امر اطاعت كنيد.
سليم بن قيس هلالي مي گويد: امير مؤمنان عليه السلام فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: شركاي من كساني هستند كه خداوند نام آنان را با نام خود و نام من قرين ساخته، فرموده است: «يا ايها الذين امنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و أولي الامر منكم»
علي(ع) فرمود: به رسول اكرم(ص) عرض كردم: آنان چه كساني هستند؟ رسول خدا(ص) فرمود: تو نخستين نفر از آنان هستي.(6) در ضمن فخر رازي (از علماي اهل سنت) با اين كه معروف به اشكال تراشي در مسائل مختلف علمي است، دلالت آيه را بر اين كه اولو الامر بايد افراد معصومي باشند، پذيرفته است.(7)
معصوم بودن اميرالمؤمنين(علیه السلام)
«انما يريدالله ليذهب منكم الرجل اهل البيت و يطهركم تطهيرا» (احزاب/ 23)
ترجمه: خداوند فقط مي خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.
مراد از «اهل البيت» همه خاندان پيامبر نيست بلكه برخي افراد آن است كه نام آنان در روايات شيعه و سني آمده است. اين گروه عبارتند از: علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام.
1- در روايات متعددي مي خوانيم: پيامبر عبايي بر سر اين پنج نفر كشيد (كه يكي از آنان خود حضرت بود) و فرمود: اينها اهل بيت من هستند و اجازه ورود به ديگران را نداد. 2- پيامبر اكرم (ص) براي اين كه اختصاص اهل بيت را به اين پنج نفر ثابت كند مدت شش ماه به هنگام نماز صبح از كنار خانه فاطمه(س) مي گذشت مي فرمود: «الصلاة يا اهل البيت انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً» در كتاب احقاق الحق بيش از 70 حديث از منابع معروف اهل سنت درباره اختصاص آيه شريفه به اين پنج نفر ذكر شده است و در كتاب شواهد التنزيل كه از كتب معروف اهل سنت است بيش از 130 روايت در همين زمينه آمده است.(8)
وجوب دوستي امير المؤمنين(علیه السلام)
«قل لا اسئلكم عليه اجراً الا المودة في القربي» شوري/23
ترجمه: بگو: من هيچ پاداشي از شما بر رسالتم در خواست نمي كنم جز دوست داشتن نزديكانم (اهل بيتم). گفته شده مراد از مودت به قربي، دوستي خويشاوندان رسول خدا(ص) كه همان عترت او از اهل بيتش باشند است و بر طبق اين تفسير رواياتي هم از طريق اهل سنت و اخبار بسيار زيادي از طرق شيعه وارد شده كه همه آنها آيه را به مودت عترت و دوستي با آن حضرات(ع) تفسير كرده، اخبار متواتري هم كه از طرق دو طائفه(اهل سنت و شيعيان) بر وجوب مودت اهل بيت و محبت آن حضرات رسيده، اين تفسير را تأييد مي كند.(9) (چون بناي ما بر اختصار مطالب است از ذكر آنها خودداري مي كنيم)
علي(علیه السلام) و شيعيانش بهترين مخلوق خدا
«اولئك هم خيرالبرية» بينه/ 7
ترجمه: اما كساني كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترين مخلوقات خدايند!
در روايات فراواني كه از اهل سنت و منابع معروف آنها و همچنين در منابع معروف شيعه نقل شده اين آيه به علي(ع) و پيروان او تفسير شده است. حاكم حمكاني نيشابوري كه از دانشمندان معروف اهل سنت در قرن پنجم هجري است اين روايت را در كتاب معروفش «شواهد التنزيل» با اسناد مختلف نقل مي كند و تعداد آن بيش از 20 روايت است كه ما يك نمونه آن را ذكر مي كنيم: ابن عباس مي گويد هنگامي كه اين آيه نازل شد پيغمبر اكرم(ص) به علي(ع) فرمود: «منظور از اين آيه تو و شيعيانت هستيد كه در روز قيامت وارد عرصه محشر مي شويد در حالي كه هم شما از خدا راضي و هم خدا از شما راضي است و دشمنت خشمگين وارد محشر مي شود و به زور به جهنم مي رود.»(10)
بسياري ديگر از دانشمندان اهل سنت نيز همين مضمون را در كتب خود نقل كرده اند؛ از جمله خطيب خوارزمي در مناقب، ابونعيم اصفهاني در كفاية ، علامه طبري در تفسير معروفش، شيخ سليمان قندوري در ينابيع المودة، آلوس در روح المعاني و... ذيل آيات مورد بحث و جمعي ديگر.
ضمناً از اين روايات بخوبي اين حقيقت آشكار مي شود كه واژه «شيعه» از همان عصر رسول خدا(ص) به وسيله آن حضرت در ميان مسلمين نشر شده و اشاره به پيروان خاص امير مؤمنان علي(ع) است و آنها كه گمان مي كنند تعبير «شيعه» از تعبيراتي است كه قرنها بعد به وجود آمده سخت در اشتباهند.(11)
پی نوشت:
1- شواهد التنزيل، ج 1، ص122
2- ينابيع المودة، ص92
3- الغدير، ج2، ص52، احقاق الحق، ج2، ص20 و كنزالعمال، ج6، ص391
4- الغدير، ج3، ص107 تا ص111 و كتاب احقاق الحق، ج3، ص157 تا ص171 و تفسير نمونه، ج25، ص344
5- تفسير نور، ج3، ص128
6- شواهد التنزيل، ج1، ص148 و نيز در المناقب، ج3، ص51، احقاق الحق، ج3، ص424 و تأويل الايات، ج1، ص 133
7- تفسير كبير فخر رازي، ج10، ص144 چاپ مصر سال 1357
8- تفسير نور، ج9، ص362 به نقل از تفاسير نورالثقلين و نمونه
9- ترجمه تفسير الميزان، ج18، ص66
10- شواهد التنزيل، ج2، ص357 حديث 1126
11- تفسير نمونه، ج27، ص213