«قل لا أسألُکُم علیهِ أَجراً إِلاّ المَوَدَّةَ فیِ القُربی»؛
[ای پیامبر] بگو: «من هیچ پاداشی از شما بر رسالت و پیامبری خویش درخواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم [ اهل بیتم]. (سوره شوری، آیه23)
یکی از آیات بسیار مهم، درباره برتری و فضیلت اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) همین آیه شریفه است.
مفسران و دانشمندان شیعه بر این باورند که مقصود از «قُربی» حضرت فاطمه(علیها السلام) و دوازده امام(علیهم السلام) است.
مفسران اهل سنت نیز بر این حقیقت مهم اعتراف دارند و در کتابهای خود می گویند: منظور از «قُربی» حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام) است.1
اینک به شرح آیه شریفه و شأن نزول آن می پردازیم:
همه نیک می دانیم که اگر فردی برای ما کاری انجام دهد؛ وظیفه انسانی حکم می کند تا در زمان مناسب کار خوب او را با عکس العمل خوب تر و یا لااقل خوب جبران کنیم.
پیامبر گرامی اسلام، هدایت انسانها را زمانی به عهده گرفت که آن دوران را به دوران جاهلیت مردم جزیرة العرب خوانده اند، او برای راهنمایی انسانهای گمراه همت فراوان گماشت و آن قدر آزار و اذیتهای توأم با رنج و ملال را به جان خرید و زخم زبانها و تهمت ها را تحمل کرد که خداوند به او خطاب کرد: «ما أَنزَلنا عَلیکَ القُرآنَ لِتَشقی؛ [ای پیامبر!] ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که به زحمت و مشقت اُفتی». (سوره طه، آیه 2)
او23 سال تمام؛ زحمت توان فرسا کشید تا غل و زنجیرهای جاهلیت را از هم گسست و شالوده تمدن اسلامی را در سرزمین حجاز بنا نهاد و امت اسلامی را به وجود آورد.
آیا نجات بشر از گمراهی ها و ارائه راه مستقیم به انسانها آن هم به بلندای ابدیت، کار آسانی است؟ چه پاداشی می شناسید تا این خدمت سترگ را جبران کند؟.
پیامبران پیشین اجر و پاداش رسالت و پیامبری خود را به حساب خداوند بزرگ می گذاردند، از جمله حضرت نوح خطاب به پیروانش فرمود: «من درخواست مزدی از شما نمی کنم، اجر و پاداش من با پروردگار عالمیان است». (سوره شعراء، آیه 109)
اما پیامبر اسلام(ص) به دستور خداوند پاداش دیگری را از امت خود درخواست نمود، او مودّت، عشق و محبت به نزدیکانش (اهل بیت) را به عنوان پاداش رسالت مطرح فرمود.
از آن رهگذر که دین اسلام آخرین دین و پیامبر اسلام آخرین پیامبر خداست و با توجه به این نکته که رسول خدا(ص) می خواست رهبری امت اسلامی به دست نا اهلان نباشد و همواره مسلمانان از رهبران عادل، عالم و معصوم بهره مند باشند؛ تا امتش در دراز مدت از انحراف مصون باشند، روی همین اساس او به فرمان خداوند بزرگ پاداش رسالت23 ساله اش را مودت، عشق و محبت به اهل بیت مطرح فرمود.
امام باقر(ع) در تفسیر آیه شریفه مورد بحث می فرماید: «نزدیکان پیامبر، همان ائمه معصومین(ع) هستند».2
درباره شأن نزول آیه شریفه، امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: «هنگامی که رسول خدا(ص)از حجة الوداع به مدینه باز می گشت، مردم شهر مدینه به حضور ایشان شرفیاب شدند و عرض کردند: ای رسول خدا! هجرت شما به مدینه منوره شرف و فضیلتی عظیم بود که خداوند بزرگ به ما ارزانی داشت، خداوند دوستان ما را با حضور شما در مدینه خشنود ساخت و دشمنان ما را ذلیل و خوار گردانید. ای پیامبر! برای ما سخت است گروه هایی برای رفع مشکلات خود نزد شما می آیند و شما مالی ندارید تا به آنان بپردازید و چه بسا دشمن، ما را شماتت و سرزنش می کند. ما دوست داریم یک سوم دارایی خود را در اختیار شما قرار دهیم تا هر گاه هیئتی به مدینه آمد شما چیزی داشته باشید تا به آنان بدهید.
پیامبر(ص) پاسخی به آنان نداد و منتظر شد تا از سوی پروردگار فرمانی در این باره صادر شود و آیه ای نازل گردد.
جبرئیل(علیه السلام) نازل شد و گفت: ای پیامبر! بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالت و پیامبری ام درخواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم».
امام صادق(ع) در پایان این روایت فرمودند: «منافقان با شنیدن این آیه شریفه بر آشفتند و گفتند: خدا این آیه را نازل نکرد مگر آنکه پسر عموی پیامبر ـ علی(علیه السلام) ـ را تقویت نماید و اهل بیت او را به ما تحمیل کند. پیامبر دیروز گفت: «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلی مَولاه؛ آن کس که من پیشوای اویم بعد از من علی پیشوای اوست». امروز هم می گوید: «…لا أسألُکُم علیهِ أجراً إِلاّ المَوَدَّةَ فیِ القُربی…».3
آری منافقان کوردل همیشه درصدد گمراه کردن مسلمانان بوده اند و دوست نداشتند مسلمانان در راه مستقیم هدایت باشند، چرا که مودّت اهل بیت؛ هدایت را به دنبال دارد.
نویسنده : محمّد علی مقدادی
پی نوشت:
1. تفسیر کبیر فخررازی، ج27، ص166 ـ تفسیر بیضاوی، ج4، ص91ـ تفسیر کشاف، ج4، ص219 ـ220.
2. تفسیر نور الثقلین، ج4، ص573.
3. تفسیر نور الثقلین، ج4، ص573.