«وَيقُولُوا الَّذينَ كَفَرُوا لَستَ مُرسَلاً- قل كَفي بِاللّهِ شَهيداً بَيني وَبَينَكُم وَمن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ»و آنان كه كافر شدند مي گويند: تو پيامبر و فرستاده خدا نيستي، بگو: كافي است كه خدا و آن كسي كه دانش و علم به كتاب [آگاهي به قرآن يا لوح محفوظ] نزد او است بين من و شما گواه باشد». 1
قرآن دوعبارت مهّم، ولي با اندكي تفاوت دارد كه براي رسيدن به ريشه و هدف آن توضيح مختصري را نياز داريم.
1. سوره نمل، آيه 40: «قالَ الّذي عِندَهُ عِلم مِنَ الكِتابِ»
2. سوره رعد آيه 43: «وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ»
فراز اوّل به جريان حضرت سليمان مربوط مي شود. هنگامي كه آن حضرت خواست عرش و تاج و تخت «ملكه سبا» در بارگاه او حاضر گردد، عفريتي از جن به او گفت: «من قبل از اين كه از جايت برخيزي، او را حاضر مي كنم.» اما فردي ديگر كه مقداري به «كتاب» آگاهي داشت، با يك چشم بر هم زدن ، عرش ملكه سبا را در پيشگاه حضرت سليمان حاضر كرد.
«عِلم مِنَ الكِتابِ؛ يعني: دانشي از كتاب داشت».در فراز دوم كه محل بحث ما است، خداي تعالي ناسپاسي كافران را براي پيامبر(ع) شرح مي دهد و براي آرامش و تسلّي پيامبرش، خود را و شخص ديگري را به عنوان شاهد و گواه بر حقانيت پيامبر(ع) معرفي مي نمايد. اين شاهد را اين گونه مي شناساند: «وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ؛ يعني: كسي كه آگاه به همه كتاب است»
كتاب چيست؟
دواحتمال درباره «كتاب» بين مفسران وجود دارد: 1. قرآن ؛2. لوح محفوظ.
مرحوم «علامه طباطبايي» مي گويد: مراد از كتاب كه نقطه پيدايش اين علم عجيب است يا خود كتاب هاي آسماني است و يا لوح محفوظ. سپس مي افزايد: اين علم به كتاب از سنخ ساير علوم فكري نيست تا بتوان آن را با اكتساب و يادگيري به دست آورد.2
شأن نزول
كتب تفاسير و روايات اهل بيت(ع) شاهدي را كه خداي تعالي بر حقانيت رسولش انتخاب كرده، معرفي نموده اند و لايق اين مقام كسي جز اميرالمومنين،علي نمي باشد.
امام علي بدون ترديد تنها فردي است كه در تمامي نبردها و مشكلات صدر اسلام ،ياور و مددكار پيامبر(ص) بوده و شاهد صدق بر رسالت او. نيز هم او است كه به علوم الهي آگاهي كامل داشت و پس از پيامبر(ص) داناترين فرد امت به شمار مي آيد.
روايات مربوط
از امام صادقسوال شد: فردي كه در يك چشم بر هم زدن ، عرشي را در پيشگاه حضرت سليمان حاضر نمود، داناتر است يا كسي كه علم به كتاب دارد؟
امام پاسخ دادند: آن كه علم به كتاب دارد، حضرت اميرالمومنين است و دانش فردي كه عرش ملكه سبا را در يك چشم بر هم زدن در پيشگاه حضرت سليمان حاضر نمود، در مقايسه با علم عليبه مانند پشه اي است كه با بال كوچك خود مقداري از آب دريا را بر داشته باشد. 3
همچنين از طريق اهل سنّت، رواياتي در تأييد همين مطلب آمده است:
1. ثعلبي مي گويد: مصداق آيه شريفه وَ مَن عِندَهُ عِلمُ الكِتاب امام علي (ع) است.4
2. در تفسير أعقم، آمده است: درباره وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ، گفته اند كه آن شخص علي بن أبي طالب است.5
مرحوم «علامه طباطبايي» در اين باره مي نويسد:
از طريق أئمه اهل بيت(ع) رواياتي وارد شده است كه آيه در حق امام علي نازل گرديده. پس اگر آيه شريفه وَمَن عِندَهُ عِلمُ الكِتابِ بر يكي از مومنان به پيامبر صادق باشد، همانا آن شخص امام علي است و بدون ترديد او عالم ترين فرد امت به كتاب خدا است و روايات صحيح و فراوان بر اين مطلب وارد شده است و جلمه زيباي پيامبر (ص) درباره أميرالمومنين كه در حديث ثقلين آمده است:به مثابه غايت و نهايت آيه شريفه است كه عالم و داناي به كتاب هرگز از آن جدا نمي شود.6
نویسنده: محمد علي مقدادي
پی نوشت ها:
1. سوره رعد، آيه 43.
2. الميزان ، ج 15، ص 397.
3. تفسير صافي، ج 3، ص76.
4. تفسير برهان، جلد 3، ص302.
5. ملحقات اِحقاق الحق، ج 30، ص 99.
6. تفسير الميزان، ج 11، ص 426.