خانه كعبه نخستین پرستشگاه خدا بود كه در زمان حضرت آدم ـ علیه السلام ـ توسط او ساخته شد(1) بعداً طوفان نوح باعث شد كه ساختمان این خانه ویران شده و در ظاهر محو گردید، اما ابراهیم خلیل میدانست كه مكان خانه كعبه در سرزمین مكه قرار دارد(2) و بر همین اساس، به فرمان خدا، همت كرد كه دیگر بار این خانه، ساخته شود.
این از یك سو و از سوی دیگر با سكونت هاجر و اسماعیل در سرزمین مكه، و پیدا شدن آب زمزم و رو آوردن قبائل به این سرزمین، طبیعی است كه این مجتمع، نیاز به قانون (دین) و رهبر داشت. ریشه اساسی قانون و رهبر خوب، و اجرای قانون، پرستش و عبادت خدا است، نتیجه میگیریم كه این مردم نیاز به پرستشگاهی داشتند، تا در وقتهای مخصوصی به آن جا روند و خدا را عبادت كنند و آن پرستشگاه كلاس تعلیم و تربیت برای آنها باشد. و چه خوب است كه این پرستشگاه به دست قهرمان توحید، ابراهیم خلیل ساخته گردد و برنامه و مراسم آن با رهنمودهای این مرد بزرگ تعیین شود.
از این رو ابراهیم پس از گذشت مراحل مقدماتی، از طرف خداوند مأمور شد تا خانه كعبه را با كمك اسماعیل بسازد.
ابراهیم، از خدا خواست كه مكان كعبه را تعیین كند، جبرئیل از طرف خدا به زمین آمد و همان مكان سابق كعبه را خط كشی كرد، و آن گاه ابراهیم آماده شد كه در آن مكان، به تجدید بنای كعبه بپردازد، اسماعیل از بیابان سنگ میآورد، و ابراهیم دیوار كشی كعبه را انجام میداد و به این ترتیب دیوار كعبه به ارتفاع 9 ذرع رسید، و سپس ابراهیم سقف كعبه را با چوبهایی پوشاند.
در مورد «حجر الاسود» كه در زمان حضرت آدم آن را از بهشت آورده بودند و در كنار كوه ابوقبیس بود، ابراهیم با راهنمایی خداوند آن سنگ را یافت و با كمك اسماعیل آن را برداشته و آوردند و در جای خود كه هم اكنون قرار دارد، نصب كردند، ابراهیم برای كعبه، دو در قرار داد كه یكی به طرف مغرب و دیگری به طرف مشرق باز میشد.
در قرآن آمده: پس از آن كه ابراهیم و اسماعیل، ساختمان كعبه را بالا بردند وكارش را پایان دادند، چنین دعا كردند:
«1. پروردگارا این عمل را از ما قبول كن. 2. خدایا از ما و فرزندان ما امتی را تسلیم فرمان خود كن.3. شیوه پرستش خود را به ما نشان بده. 4. توبه ما را بپذیر.5. در میان مردم این سرزمین، پیامبری را مبعوث كن تا به تعلیم و تربیت و پاكسازی فكری و عملی مردم بپردازد.»(3)
به این ترتیب ابراهیم با همیاری اسماعیل در این مرحله نیز، كار خود را به طور كامل انجام داد، و با دعاهای پر محتوایش این كار بزرگ را تكمیل كرد.
این مرحله مقدماتی و ظاهر ساختمان كعبه بود، ولی آن چه مهم است هدف از بنای این ساختمان است كه تمام این زحمتها و رنجها به خاطر آن هدف میباشد، هدف از بنا كردن كعبه این بود كه وسیلهای برای نجات انسانها از بت پرستی و خرافه گرایی، و كشاندن آنها به سوی توحید و خداپرستی باشد، هدف این بود كه آن جا پایگاه توحید گردد، و مردم در كلاس این پایگاه، تعلیم و تربیت گردند و در همه ابعاد زندگی به سوی خدای بزرگ رو آورند، چنان كه این هدف از دعاهای ابراهیم كه در بالا ذكر شد، مشخص شده است، بخصوص دعای پنجم، كه خداوند پیامبری (اشاره به پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ) بفرستد، و او را در این پایگاه توحید مردم را به سوی خدا بخواند.
از سوی دیگر خداوند به ابراهیم و اسماعیل فرمان داد كه مناسك حج را بجا آورند، جبرئیل از طرف خداوند بر ابراهیم نازل شد و مناسك حج از طواف و سعی و وقوف در عرفان و مشعر و آداب منی و... را به آن دو بزرگوار آموخت، آنها نیز مناسك حج را به ترتیب فوق انجام دادند و با انجام مناسك حج، و توجه به محتوای بزرگ حج، شاهد منافع مادی و معنوی خود گردند.(4)
به نقل مفسر معروف، ابن عباس، ابراهیم بر بالای كوه ابو قبیس رفت، انگشتان دستش را به گوش گذاشت و فریاد زد: «ای مردم دنیا دعوت پروردگار خود را در مورد زیارت خانه خدا اجابت كنید» خداوند صدای او را به همه مردم تا پایان دنیا رساند، آنان كه از تبار ابراهیم هستند از درون وجدان و فطرتشان به این صدا لبیك گفتند و آمادگی خود را برای انجام این هدف بزرگ، و دیدن دوره سازنده دانشگاه حج اعلام نمودند.(5)
خداوند در قرآن (آیه 130 سوره بقره) به همه جهانیان اعلام كرد كه «هیچ كسی جز افراد سفیه و نادان از آیین پاك ابراهیم، روی گردان نمیشود، ما ابراهیم را در این جهان و جهان آخرت از مردان صالح و برجسته قرار دادیم».
بر همین اساس، مراسم حج كه در اسلام ازمهمترین مراسم جهانی مذهبی است همواره یادآور خاطره ابراهیم است، و حماسه بندگی ابراهیم در تمام مراسم حج آمیخته است، و اصولاً انجام مراسم حج بدون یاد ابراهیم، مفهومی ندارد، و این كه خاطر آنست كه نام وراه حماسه این مرد خدا همیشه زنده بماند و آنان كه میخواهند راه عزت و عظمتانسانی را بپیمایند، در این راه گام بردارند.
حج در حقیقت حركت خلق پا به پای ابراهیم در خط خدا است، عبادت و سیاست فردی و اجتماعی در آن به هم آمیخته است كه اگر به راستی محتوای واقعی آن،براساس صحیح دنبال شود، بزرگترین و عمیقترین حماسه خدا پرستی بر پا خواهد شد،امید آن كه روندگان به سوی حج، هدف و محتوای حج را مورد توجه قرار داده و در این كلاس بزرگ اسلامی، به ندای ابراهیم معلم بزرگ بشری لبیك گویند. و در نتیجه همچون ابراهیم در صحنه حضور و ظهور داشته باشند. و بدانند كه حج ابراهیمی براساس برائت و بیزاری از مشركان، و تقویت بنیههای معنوی و اقتصادی مسلمانان است.