قراء و راویان آن ها

به دلایلی كه ذكر شد قرائت قرآن بین قاریان در مواردی اختلافی بود و تعدادقاریان در طی سالیان متمادی افزایش می یافت تا این كه ابن مجاهد از میان كلیه قرائات، هفت قرائت را برگزید كه هركدام دو راوی دارند:

1. ابن عامر: عبداللّه بن عامر یحصبی (متوفای 118) قاری شام، دو راوی اوهشام بن عمار (245 ـ 153) و ابن ذكوان (242 ـ 173) هستند كه هرگز ابن عامر رادرك نكرده اند.

2. ابن كثیر: عبداللّه بن كثیر دارمی (متوفای120) قاری مكه، دو راوی او بزی (250 ـ 170) و قنبل (295 ـ 191) هستند كه هرگز او را درك نكرده اند.

3. عاصم: عاصم بن ابی النجود اسدی (متوفای128) قاری كوفه، دو راوی اوحفص بن سلیمان ـ پسر خوانده او ـ (180 ـ 90) و شعبه ابوبكربن عیاش (193 ـ 95)هستند حفص قرائت عاصم را دقیق تر و مضبوطتر می دانست و قرائت عاصم به وسیله او منتشر شده و تا امروز متداول است و همین قرائتی است كه امروزه دراكثر كشورهای اسلامی رایج است.

4. ابو عمرو: زبان ابوعمرو بن علا مازنی، (متوفای 154) قاری بصره، دو راوی او دوری حفص بن عمر (متوفای246) و سوسی صالح بن زیاد (متوفای 261) هستندكه او را درك نكرده اند و به واسطه یزیدی قرائت را از او گرفته اند.

5. حمزه: حمزه بن حبیب زیات (متوفای 156) قاری كوفه، دو راوی اوخلف بن هشام (229 ـ 150) و خلا دبن خالد (متوفای 220) كه قرائت را با واسطه ازاو گرفته اند.

6. نافع: نافع بن عبدالرحمان اللیثی (متوفای 169) قاری مدینه، دو راوی اوعیسی بن مینا (220 ـ 120) معروف به قالون ـ پسرخوانده نافع ـ و ورش، عثمان بن سعید (197 ـ 110) هستند و این قرائت همان است كه در برخی ازكشورهای مغرب عربی امروزه رایج است.

7. كسائی: علی بن حمزه (متوفای 189) قاری كوفه، دو راوی اولیث بن خالد(متوفای 240) و دوری، حفص بن عمر ـ كه راوی ابوعمرو هم بود (متوفای 246) هستند.
قرا عشره

متاخرین سه نفر دیگر بر این هفت نفر اضافه كرده اند:
8. خلف: خلف بن هشام، راوی حمزه (متوفای 229) قاری بغداد، دو راوی اوابویعقوب (متوفای 286) و ابوالحسن (متوفای 292) هستند.

9. یعقوب: یعقوب حضرمی (متوفای 205) قاری بصره، دو راوی او رویس (متوفای 238) و روح (متوفای 235) هستند.

10. ابوجعفر: ابو جعفر مخزومی (متوفای 130) قاری مدینه، دو راوی او ابن وردان (متوفای 160) و ابن جماز (متوفای 170) هستند.

قرا اربعه عشر

چهار قاری دیگری كه به قرائت شاذ (خلاف مشهور) قرائت می كردند، ولی مقبول عامه مردم بودند، بر این ده قاری افزوده شده اند:
11. حسن بصری: حسن بن یسار (متوفای 110) قاری بصره، دو راوی او شجاع بلخی (190 ـ 120) و دوری (متوفای 246) كه او را درك نكرده و با واسطه از اوروایت كرده اند.

12. ابن محیصن: محمد بن عبدالرحمان (متوفای 123) قاری مكه، دو راوی اوبزی (250 ـ 170) و ابن شنبوذ (متوفای 328) هستند كه با واسطه از او روایت كرده اند.

13. یزیدی: یحیی بن مبارك (متوفای 202) قاری بصره، دو راوی اوسلیمان بن حكم (متوفای 235) و احمدبن فرج ضریر (متوفای 303) هستند كه باواسطه از او روایت كرده اند.

14. اعمش: سلیمان بن مهران اسدی (متوفای 148) قاری كوفه، دو راوی اوشنبوذی (388 ـ 300) و مطوعی (متوفای 371) هستند كه با چند واسطه از اوروایت كرده اند.

این چهارده قرائت معروف كه هركدام از طریق دو راوی نقل شده است، مجموعا بیست و هشت قرائت را تشكیل می دهند كه شناسایی آنان فی الجمله انجام گرفت.

پنج نفر از قرا سبعه به غیر از ابن عامر و ابوعمرو ایرانی الاصلند ابن عامرمجهول النسب و ابوعمرو از قبیله مازن تمیم است، ولی قاضی اسد یزیدی می گوید: «او از فارس شیراز از روستای كازرون برخاسته است».عاصم، ابوعمرو، حمزه و كسائی، صریحا اظهار تشیع می نمودند، ولی ابن كثیر ونافع از آن جا كه هر دو از فارس هستند، احتمالا شیعه بودند اما ابن عامر، بزرگ شده خاندان اموی بود او فردی ناشایست و بی پروا شناخته می شد.1

• 1. ر ك: التمهید، ج2، ص 231 ـ 226.