رهبری امام علی (علیه السلام) در قرآن

«إنَّما ولِیکُم اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاةَ و یؤتونَ الزکاةَ وَ هُم راکِعُون»؛ فقط سرپرست و ولی شما خداست و رسول خدا و آنان که ایمان آورده اند؛ آنانی که نماز را بر پا می دارند، و در حال رکوع زکات(صدقه) می دهند. (سوره مائده، آیه 55)
ولایت و سرپرستی در اصل برای خداست و او این ولایت را به هر کسی که اراده کند می سپارد.

خداوند بزرگ ولایت و سرپرستی بر امت را به هرکس نمی دهد، بلکه می بایست آن فرد اولاً دارای صلاحیت علمی و تقوایی باشد؛ ثانیاً سابقه خوب و درخشان او بر همگان معلوم گردیده، و نیز از توانایی لازم برای رهبری امت برخوردار باشد.

شأن نزول آیه ولایت:

دانشمندان و مفسران شیعه و سنّی نوشته اند که: این آیه شریفه در شأن و مقام والای حضرت امام علی(علیه السلام)نازل شده است، او تنها کسی بوده است که هنگام نماز و در حال رکوع انگشتر خود را به فقیر داد و هرگز در تاریخ اسلام از فردی دیگر غیر از امام علی(علیه السلام) سخن به میان نیامده است که در حال نماز انگشترش را به فقیر داده باشد.

بعلاوه مرحوم علامه طباطبائی در تفسیرش نقل می کند که خود حضرت امیرالمؤمنین(ع) در چند مرحله در احتجاجات خود ـ با ابوبکر و سایرین چون عثمان و زبیر و عبدالرحمان عَوف و سعد بن أبی وقاص ـ به همین آیه شریفه استناد و استدلال کرده اند که در شأن خودشان نازل گردیده است.1
از سوی دیگر روایات فراوانی از ائمه معصومین(علیهم السلام) به دستمان رسیده است که تصریح فرموده اند: منظور آیه شریفه؛ شخص حضرت امام علی(ع) است.2

این مطالب بهترین شاهد و گواه زنده است که قرآن رهبری امام علی(ع) را مطرح کرده است.

سؤال:
با اینکه «…الذین آمنوا…» جمع است و مفرد نیست چگونه ممکن است مراد از آن حضرت امام علی(ع) باشد، در حالیکه او یک نفر است و «… الذین آمنوا …» به صیغه جمع می باشد؟

جواب:
در قرآن مجید داریم که از صیغه جمع؛ یک فرد خاص اراده شده است.3 بعلاوه صدور حکم کلّی و یا خبر دادن به لفظ جمع؛ به منظور انطباق آن بر فرد خاص در کلمات عرب فراوان دیده می شود. به عنوان مثال شما با یک فرد مواجه می شوید و به صیغه جمع به او خطاب می کنید: سلامّ علیکم. در حالیکه «سلامّ علیک» با صیغه مفرد صحیح است چرا که مخاطب شما یک نفر است.

قبل از گزارش داستان توجه به یک نکته ضروری به نظر می رسد:
همه می دانیم که امام علی(ع) در حال نماز انگشتری را به فقیر داده است، آیا این عمل با حضور قلب در نماز تضاد ندارد؟
بدون تردید جواب منفی است، زیرا صدقه آن حضرت در راستای توجه به خدا و در راه خدا بوده است، و این عمل با حضور قلب او در نماز و عبادت معبود متعال در تضاد نیست، بلکه تماماً توجه به خدا بود.
بعلاوه در روایت آمده است: نماز آن حضرت نماز نافله و مستحبی بوده است.4
در ضمن باید بدانیم زکات نوعی صدقه است و منظور از زکات در آیه شریفه همان صدقه می باشد.

گزارش واقعه

ابو رافع صحابی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می گوید: روزی خدمت رسول اللّه(ص) رسیدم، او در حال استراحت بود که ناگهان یک مار در گوشه خانه حضرت دیدم، تصمیم گرفتم آن را بکشم، امّا نپسندیدم مزاحمتی برای ایشان پیش آید و از خواب بیدار شود. گمانم بر این شد شاید حضرت خواب نیست و چه بسا در حال تَلَقّی وحی باشد و جبرئیل امین به ملاقات ایشان آمده است لذا بین پیامبر اکرم(ص) و آن مار حایل شدم و دراز کشیدم تا از سوی مار گزندی به پیامبر نرسد.

پس از سپری شدن لحظاتی چند، پیامبر خدا(ص) برخاست در حالیکه این آیه را تلاوت می کرد: «إنّما وَلِیکُم اللّه وَ رَسُولُهُ والَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤتُونَ الزَّکاةَ وَ هُم راکِعون»
حضرت فرمودند: سپاس خدای را که نعمت خود را بر علی(ع) تمام کرد، گوارا باد بر علی(ع) این فضیلتی که خداوند به او ارزانی داشت. آنگاه پیامبر رو به من کردند و فرمودند: ابورافع! آنجا چه می کنی؟ بی درنگ قضیه مار را به عرض آن جناب رساندم. حضرت فرمودند: مار را بکش. من هم آن را کشتم.

سپس فرمودند: ای ابورافع! چه خواهی کرد آن هنگام که عده ای به خصومت و دشمنی با علی(ع) برخیزند؛ در حالیکه علی بر حقّ است و همه آنان بر باطل و پوچی جمع شده اند؟!…
آن روز تعدادی از علما و اندیشمندان یهود که به تازگی مسلمان شده بودند از قبیل عبداللّه بن سلام و ابن یامین و… به حضور پیامبر اسلام(ص) رسیدند و گفتند:
یا رسول اللّه حضرت موسی(ع) یوشع بن نون را وصی خود قرار داد. آیا شما وصیی دارید؟
پیامبر خدا(ص) آیه شریفه «إنَّما وَلِیکمُ اللّه …» را که لحظاتی قبل به ایشان نازل شده بود تلاوت کردند و سپس فرمودند: برخیزید به مسجد برویم.
آنان به درب مسجد رسیدند. مرد فقیری در حال خارج شدن از مسجد بود.
پیامبر(ص) به او فرمود: آیا کسی به تو کمک کرد؟
فقیر گفت: بلی؛ این انگشتر را کمک کردند.
پیامبر(ص) فرمودند: چه کسی آنرا به تو داد؟
آن فقیر به گوشه مسجد اشاره کرد و گفت: انگشتر را آن مردی که در حال نماز است به من داد.
پیامبر(ص) فرمودند: انگشتر را در کدام قسمت از نماز داد؟
فقیر پاسخ داد: در حال رکوع بود.
در این هنگام پیامبر خدا(ص) فرمود: اللّه اکبر.
اهل مسجد نیز به پیروی از ایشان زبان به تکبیر گشودند و همه فهمیدند که این آیه شریفه در فضیلت حضرت امام علی(ع) نازل گردیده است.
آنگاه پیامبر خدا فرمودند: علی(علیه السلام) سرپرست شما بعد از من می باشد.5

نویسنده : محمّد علی مقدادی

پی نوشت:

1. تفسیر المیزان جلد6 صفحه 18 و 19.
2. تفسیر البرهان؛ تفسیر قمی؛ تفسیر عیاشی؛ تفسیر المیزان، روایات در ذیل آیه شریفه 55 سوره مائده آمده است.
3. بنگرید به: سوره بقره، آیه 215 و 274؛ سوره آل عمران، آیه 61؛ سوره ممتحنه، آیه 1.
4. تفسیر المیزان، جلد6، صفحه 18.
5. تفسیر المیزان، جلد6، صفحه 16ـ17. کشاف زمخشری جلد 1، صفحه 648ـ649.